Kentsel koku peyzajları: kastamonu kentsel sit alanı

Abstract

Koku gözle görülemeyen ancak duyumsanıldığında duygu durumundan, eylemlere, mekânsal tercihlere ve en şaşırtıcısı geçmişle olan ilişkiye kadar birçok faktörü etkilemektedir. Koku uçucu özelliğe sahip olmasına bağlı olarak diğer duyulara kıyasla değerlendirilmesi güç bir duygu olması kentsel alanlarda planlama ve tasarım çalışmalarında geri planda kalmasına sebep olmuştur. Geçmiş yıllarda peyzaj çalışmalarında çok fazla irdelenmeyen koku, 2000’li yıllarda yenilikçi planlama ve tasarım yaklaşımlarıyla kentsel alanlarda dikkat çeken bir öge haline gelmiştir. Kentsel planlama ve tasarımda duyusal boyutun daha ön plana çıktığı son dönemlerde görselliğin tek başına estetiği oluşturmadığı düşüncesiyle tüm duyuların bir arada değerlendirildiği bütüncül yaklaşımlara yer verilmektedir. Bu kapsamda kentsel alanlarda koku peyzajının yeri kent kimliğine olan katkısı merak uyandıran bir konu haline gelmektedir. Kokunun hafıza ile olan güçlü ilişkisi ile tarihi çevrelere sahip kentsel peyzajda sürdürülebilirlik kavramı içerisinde koku peyzajının önemi dikkat çekmeye başlamaktadır. Bu tez çalışmasında kentsel alanlarda koku peyzajı kavramı irdelenerek, mekânsal tasarımda kokunun değeri, kent kimliği ve peyzaj karakterinde koku kaynaklarının önemi ortaya konulmuştur. Bu bağlamda tez çalışması Kastamonu Kentsel Sit alanında gerçekleştirilmiştir. Kokunun ölçülebilirliğini ve koku algısını tespit etmek amacıyla yürüyüş, cihaz ve yüzyüze anket görüşmeleriyle algılayıcı ve iletiminin zamansal ve mekânsal kalitelere göre koku peyzajı değerlendirilmiştir. Koku yürüyüşleri 3 farklı grup ile farklı iklim koşullarına sahip dönemlerde, koku ölçümleri el tipi koku ölçüm cihazı ile farklı iklimsel koşullarda ve en uygun şartlarda bir aylık seri ölçümlerle ve son olarak çalışma alanını bilen/yaşayan 400 kişi ile anket çalışması gerçekleştirilmiştir. Üç farklı yöntemden elde edilen sonuçlar SPSS ve CBS programları yardımı ile analiz edilmiştir. Tezin sonuçlarına bakıldığında koku peyzajı algısının; kişilerin mekân kullanım amacına ve mekânı deneyimlemiş olmasına, sosyo demografik duruma göre farklılık gösterdiği, koku yoğunluğunun; sıcaklık ve neme bağlı olarak arttığı, mekânın açıklık-kapalılık özelliklerine göre değiştiği tespit edilmiştir. Kastamonu kentsel sit alanı için manevi koku, ahşap kokusu ve taş kokusu geçmişten beri süre gelen kokular olarak ortaya çıkmış, egzoz kokusu ve sigara kokusunun alanda algılandığı ve tercih edilmediği belirlenmiştir. Sonuç olarak kokunun kişilerin algılarına, tercihlerine etki ettiği, geçmişi anımsatmada bir araç olarak kullanılabileceği ve özellikle mekânsal planlama ve tasarımın koku karakterini etkilediği belirlenmiştir. Mekân kimliğine olan katkısı açısından, kentsel peyzaj içerisinde yer edinmiş değerlerin koku özelliklerinin dikkate alınması, bir miras ögesi olarak korunması, peyzaj planlama ve tasarım çalışmalarında bir kriter olarak v değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu bağlamda, her kentin koku peyzajının tanımlanması kent kimliğinin sürdürülebilirliği için önem arz etmektedir.