SELAMLAŞMA SÖZLERİ AÇISINDAN MANAS DESTANI

Abstract

Dil ve kültür arasında ayrılmaz bir ilişki vardır. Dil, kültürün hem bir ögesi hem de kültürün en önemli taşıyıcısıdır. Dolayısıyla dil; maddi kültür unsurlarının kuşaklar arasında aktarılmasında bir araç işlevi gördüğü gibi milletlerin manevi özellikleri, karakterleri ve dünyayı algılama biçimleri de dillerinden tespit edilebilir. Edebî metinler üzerinde yapılan çalışmalar o milletin kültürel kodlarına dair önemli ipuçları verecektir. Günlük hayatta insanların birbiriyle kurduğu iletişim sırasında belli zamanlarda ve belli durumlarda söylenmesi gelenek haline gelen sözler bulunmaktadır. "İlişki sözleri" ya da "kalıp sözler" denen bu sözler yapısına, işlevine, bağlamına ve anlamına göre sınıflandırılabilmektedir. Türkçede ilişki sözleri çeşitli ve pek çok dile oranla zengindir. Bu sözler arasında selamlaşmalar önemli bir yer tutmaktadır. Makalede, Manas destanında geçen ilişki sözlerinden selamlaşmalar tespit edilerek bağlamları ve kolektif bilinçdışında tuttukları yer belirlenmeye çalışılmıştır. İletişim zamanı, mekânı, ortamı ve iletişimde bulunan kişiler selamlaşma sözlerinin bağlamını oluşturmaktadır. Manas destanında selamlaşma zamanını; uzaktan gelen yolcuların karşılanması, elçilerin karşılanması, gittiği yerden beklenenden daha erken dönen yolcuların karşılanması, yurdunu terk edenlerin ve yurduna geri dönenlerin akrabalarıyla karşılaşmaları, yabancılarla karşılaşma belirlemektedir. Selamlaşma mekânları olarak daha çok meralar, tepeler, yollar, savaş meydanları olmak üzere açık mekânlar, kapalı mekân olarak da "üy" yer almaktadır. Birbirlerini tanıyanların, yabancıların, bey ve yiğitlerin, elçilerin, akrabaların, eşlerin, kadın ve erkeklerin birbirleriyle selamlaştıkları görülmüştür. İnanılan din ve kullanılan dil selamlaşma sözlerinin ne olacağını belirlemiş; akrabalık adları, unvanlar ve özel adlar da selamlaşma sözlerine eklenmiştir. Selamlaşma sözlerine jestler de eşlik etmiş; selamlaşma sözlerinin ve bu sözlere eşlik eden jestlerin varlığı ya da yokluğu iletişimin başlayıp başlamayacağını belirlemiştir