Bazı ağaç türlerine ait reaksiyon odunlarının anatomik, kimyasal, optik ve lif morfolojileri açısından karşılaştırılması

Abstract

Ülkemizin orman varlığı açısından en zengin bölgelerinden biri olan Batı Karadeniz bölgesinin Kastamonu ili, orman endüstrisi ve hammadde üretimi için önemli bir zenginlik kaynağıdır. Çevresel faktörler dikili haldeki ağaçlarda bazı odun kusurlarına neden olmaktadır. Odun kusurları arasında önemli yer tutan reaksiyon odunu, iğne yapraklı ve yapraklı türlerde bazı fiziksel, kimyasal, mekanik, anatomik ve optik farklılıklara neden olmaktadır. Kastamonu’da doğal yayılış gösteren Karaçam (Pinus nigra), Uludağ Göknarı (Abies nordmanniana subsp. bornmuelleriana), Saplı Meşe (Quercus robur) ve Doğu Kayını (Fagus orientalis) türlerinin, reaksiyon odunu oluşmuş gövdelerinden alınan numunelerin, kimyasal, anatomik, lif morfolojisi ve optik özelliklerine ait bazı ölçümler standartlara göre yapılarak, birbirleri ile ve literatür verileri ile karşılaştırmalı analizleri yapılmıştır. Ayrıca her bir odun türüne ait reaksiyon odunu ve karşı odun zonları kurutma öncesi ve sonrası renk değişimleri ölçülerek karşılaştırılmıştır. Karaçam ve Uludağ Göknarı türlerinin holoselüloz miktarları basınç odununda azalırken, lignin içerikleri artmıştır. Holoselüloz miktarındaki azalışın %3-4 civarında olduğu belirlenmiştir. Lignin içeriğindeki artışın ise Karaçam’da %34, Uludağ Göknarı’nda %12 civarında olduğu görülmüştür. Çalışılan yapraklı türlerin ise çekme odunlarında holoselüloz miktarları yüksek ve lignin içerikleri ise düşük bulunmuştur. Holoselüloz miktarındaki artışın Saplı Meşe’de %1 ve Doğu Kayını’nda %4 civarında olduğu ve lignin içeriklerinin Saplı Meşe’de %6, Doğu Kayını çekme odunlarında %15 civarında azaldığı görülmüştür. Traheid hücrelerinin, çalışılan iğne yapraklı ağaçların karşı odunlarında basınç odunlarından uzun olduğu görülmüştür (yaklaşık olarak Uludağ Göknarı’nda %17; Karaçam’da %13). Çalışılan yapraklı ağaçlarda liflerin çekme odunlarında karşı odunlarından uzun olduğu belirlenmiştir. İlkbahar ve yaz odunlarının genişliklerinin Karaçam ve Uludağ Göknarı basınç odununda, Saplı Meşe ve Doğu Kayını türlerinin ise karşı odunlarında fazla olduğu belirlenmiştir. İğne yapraklı ağaçlarda yaş ve fırın kurusu haldeki renk farkın en çok basınç odunlarında; yapraklı ağaçlarda ise çekme odunlarında olduğu tespit edilmiştir. Çalışılan türlerin reaksiyon ve karşı odunlarının anatomik yapıları ile lif, optik ve kimyasal özelliklerinin tümünde farklılıklar gözlemlenmiştir. Basınç odunları lignin oranının fazla olması ve polisakkarit miktarının düşük olmasına sebep olacağından taşıyıcı eleman olarak kullanılması önerilmemekte fakat yüksek lignin içeriği dolayısıyla basınç odunlarının hem su alma ve şişme gibi bazı fiziksel değerleri düşük olacak, hem de küçük ev ve el aletleri, süs

eşyaları, oyuncak vb. torna ve frezelik çalışmalar için daha uygun olacağı değerlendirilmektedir. Ayrıca polisakkarit oranları yüksek ve lignin içeriği daha düşük çekme odunlarının ise yüksek mekanik direnç değerleri istenen kullanım yerleri, selüloz ve kâğıt üretimi için değerlendirilmesinin daha uygun olacağı önerilmektedir.