Sosyal bilgilerde dijital vatandaşlık ve eğitimine yönelik eğitim paydaşlarının deneyimlerinin araştırılması

Abstract

Bu araştırmanın amacı, eğitim paydaşlarının (öğretmen, öğrenci ve veli) dijital vatandaşlık düzeylerini belirleyerek sosyal bilgilerde dijital vatandaşlık eğitimine yönelik deneyimlerinin araştırılmasını amaçlamaktadır. Araştırmada, karma yöntem araştırmalarından açıklayıcı ardışık desen kullanılmıştır. Bu desen kapsamında araştırmanın önce nicel verileri sonra nitel verileri toplanmıştır. Araştırmada ilk olarak eğitim paydaşlarının dijital vatandaşlık yeterliliklerini ortaya çıkarmak amacıyla araştırmacı tarafından sosyal bilgiler öğretmenleri, ortaokul 7. sınıf öğrencileri ve velilerine yönelik Dijital Vatandaşlık Ölçeği geliştirilmiştir. Öğretmenlere yönelik 4 faktörlü ve 21 maddeli açıklanan toplam varyansın %54,959 olduğu özgün bir dijital vatandaşlık ölçeği geliştirilmiştir. Öğrencilere yönelik ise 6 faktör ve 21 maddeli açıklanan toplam varyansın %51,033 olduğu bir dijital vatandaşlık ölçeği geliştirilmiştir. Velilere yönelik geliştirilen dijital vatandaşlık ölçeği ise 4 faktör 19 maddelidir ve açıklanan toplam varyansın %60,037’sini karşılamaktadır. Elde edilen üç özgün yapı doğrulayıcı faktör analiziyle doğrulanmıştır. Elde edilen ölçekler katılımcı grubun kişisel ve demografik değişkenleri baz alınarak dijital vatandaşlık yeterliliklerine yönelik incelenmiştir. Öğretmenler, ortaokul öğrencileri ve velilere yönelik geliştirilen ölçekler için sırasıyla 321 öğretmen, 1085 öğrenci ve 1223 veliden veri toplanmıştır. Araştırmanın nitel boyutuna ilişkin veriler ise yarı-yapılandırılmış görüşmelerle toplanmış ve 13 öğretmen, 44 öğrenci ve 19 veliden veri toplanmıştır. Ölçeklerin veri analizi için uygun olup olmadığının kontrol edilebilmesi için önce Kolmogorov Simirnov ile normallik testi yapılmış ve basıklık-çarpıklık kat sayısı hesaplanmıştır. Araştırmanın nicel verilerinin analizinde IBM SPSS 22 istatistik programı ve AMOS 24 istatistik programı kullanılmıştır. Araştırmanın nitel verileri ise Nvivo Plus Release 1.6.1 ile analiz edilmiştir. Araştırma sonucunda, öğretmenlerin, öğrenci ve velilerin cinsiyet değişkeni ile dijital vatandaşlık ölçeği puanları arasında anlamlı bir fark olmadığı; öğretmenlerin mesleki kıdemi ile dijital vatandaşlık düzeyleri arasında dijital vatandaşlık ölçeğinin “Korumak” boyutuna ilişkin anlamlı bir farklılık olduğu; öğrenciler de anlamlı farklılığın kaynağının, dijital vatandaşlık ölçeğinin “Teknoloji Kullanma Becerisi” ve “Saygı” boyutları ile ilişkili olduğu; öğretmenlerin günlük internet kullanımı ile dijital vatandaşlık düzeyleri arasında “Eğitim ve İletişim”, “Saygı” ve “Korumak” boyutları arasında anlamlı bir farklılık olduğu ortaya çıkmıştır. Velilerin dijital vatandaşlık düzeyleri ile günlük internet kullanım sıklığı değişkenlerine ilişkin ise dijital vatandaşlık ölçeğinin tüm boyutları ile günlük internet kullanım sıklıkları arasında anlamlı bir fark olduğu belirlenmiştir. Araştırmanın nitel boyutunda ise, öğretmen, öğrenci ve velilerin dijital vatandaşlık kavramınısınırlı bir şekilde dijital vatandaşın özellikleri üzerinden tanımladıkları, genellikle akıllı telefon, bilgisayar ve tablet gibi dijital aletlerle EBA, Morpa Kampüs, sosyal medya, Google gibi platformları kullandıkları; dijital teknolojileri eğlenmek, oyun oynamak, araştırma yapmak, sosyal medyada gezinmek, vb. amaçlarla kullandıkları, sosyal bilgiler dersini dijital vatandaşlık konularının öğretimi için önemli gördükleri bulunmuştur. Araştırma sonuçları doğrultusunda sosyal bilgiler öğretmenlerine hizmet öncesi eğitim kapsamında dijital vatandaşlık bilgisi içeren dersler verilebileceği, velilere dijital vatandaş olma konusunda seminer ve konferanslar düzenlenebileceği önerilebilir.