Mahtumkulu Firâkî’nin şiirlerinde tasavvufî kavramlar

Abstract

Yaptığımız bu yüksek lisans çalışmasına konu olan Mahtumkulu Firâkî, XVIII. asrın sonlarıyla XIX. asrın başlarına denk gelen (d. 1136/1724; v. 1221/1807) yılları arasında Hazar Denizi kenarındaki, günümüzde İran sınırı içerisinde bulunan Gülistan Eyaleti’nin Gürgen şehrine bağlı Hacı Kavuşan köyünde yaşamış akıldâr şâir, yöneticilik vasfına da sahip ve çok yönlü, Türkmenlerin mektep kurmuş halk filozofu ve mutasavvıfıdır. Hayata ilâhî aşk penceresinden bakmayı tercih eden müellif, ilâhî aşkın verdiği cezbeyle, yer yer duygularının aklının önüne geçtiği, dolayısıyla davranışlarını biçip tartamadığı ve ne söylediğini bilemez olduğu hâlleri en derin bir şekilde hissetmiş olacak ki, “Benim Sâhipcemâlimi gördün mü?” diye Allah Teâlâ’yı her yerde arayarak, bu hissiyatını dillere pelesenk olabilecek “Lazım oldu okumak enelhak u minelhak” ve “Aşk yükünü toplayıp, akıl mülkün dağıttı/ Talana verip aklım, dîvane oldum şimdi” redifli şiirleriyle ifade etmiştir. Dîvân’a sahip olan müellif, yaşadığı çağın edebî anlayışına uygun olarak, Arapça ve Farsça kelimeleri sık sık kullanmasına rağmen halkın anlayacağı düzeyde şiirler ortaya koymuştur. XVIII. asrın kısır ve burhanlı döneminde yaşayan Mahtumkulu Firâkî’nin el yazılı şiirleri, kendi zamanının çeşitli sebepleri dolayısı ile tahrişe uğramış ve daha sonra halk tarafından ezberlenen ve yazılan şiirler bir araya getirilerek, divanı teşkil edilmiştir. Mahtumkulu Firâkî, maddî ve mânevî hizmetleri karşılığında, Türkmenler ve çevresinde yaşayan her kesim insanlardan büyük saygı görmüştür. Geride sadaka-i câriye türünden oldukça önemli bir divan ve efsaneleşmiş hoş hatıralar bırakarak ebedî âleme göç eden şairin hayatı, bir de filmlere ve hikâyelere konu olmuş, ismi cadde ve sokaklara, “Türkmenistan Mahtumkulu Millî Müzik ve Dram Tiyatrosu” örneğinde olduğu gibi krumsal yapılara verilmiş ve Türkmenistan’da her yıl 27 Haziran “Mahtumkulu Firâkî Şiir Bayramı” olarak kutlanmaktadır. Türkiye’de ise, TİKA 2014 yılını “Mahtumkulu Firâkî” yılı ilan etmiştir. Mahtumkulu Firâkî, ölümünün 297’inci yıl dönümünde Yozgat’ta 2021 yılında düzenlenen törenle anıldı.