Kastamonu ilinin yeraltı sularının potansiyel kalitesinin incelenmesi, kirletici konsantrasyonlarının tespiti ve yeraltı sularının tarımsal sulama için uygunluğunun değerlendirilmesi

Abstract

Yeraltı suları tatlı su kaynakları arasında buzullar ve kar sularından sonra en ciddi kaynaktır. Bu kaynaklar en çok sulama suyu olarak tüketilir. İyi tarım uygulamalarının daha verimli, etkin ve sürdürülebilir hale gelmesi için kullanılan suların fiziko-kimyasal kalite özellikleri büyük önem arz etmektedir. Kızılırmak havzasının alt havzası olan Kastamonu ili yüzey suları bakımından zengin kaynaklara sahiptir. Ancak yüzey sularına erişim il bazında homojen ve dengeli dağılmamaktadır. Yüzey sularına erişimin kısıtlı olduğu bölgelerde içme-kullanma ve tarımsal sulama amaçlı kullanım için ihtiyaç duyulan suyun yeraltı sularından karşılanması zorunluluk haline gelmiştir. Bu çalışmada Kastamonu ili yeraltı suları kalite özellikleri tarımsal sulama kullanımı yönünden uluslararası kabul görmüş sınıflandırma sistemleri kullanılarak değerlendirilmiş, sular sınıflandırılmıştır. Kastamonu Alt Havzasında 12/11/2020 -19/05/2022 tarihleri arasında 4 Dönem Yüzey suyuna erişimi olmayan 27 noktadan alınan su numuneleri sulama suyu uygunluk kriteri açısından incelenmiştir. Buna ek olarak 2018-2022 yılları kurak ve yağışlı dönemlerde (Eylül –Nisan) 6 adet rasat gözlem istasyonu kuyularından alınan su numuneleri sulama suyu uygunluk değerlendirmesinin zaman bağlı değişimi değerlendirilmiştir. İnceleme amacıyla; pH, Elektriksel İletkenlik EC, Anyonlar F⁻-Cl⁻, SO₄² Katyonlar Na⁺, NH₄⁺, K⁺², Ca⁺², Mg⁺² Karbonat Bikarbonat CO3 2- , HCO3-, Bor (B) parametre analizleri kullanılmıştır. Bu parametre değerleri ile Sodyum Yüzdesi (% Na), Sodyum Adsorbsiyon Oranı (SAR), Kalıntı Sodyum Karbonat (RSC) değerleri, ABD tuzluluk laboratuvarı sınıflandırma sistemi, Wilcox (1948) grafik sistemi kullanılarak sulama suyu sınıflandırması yapılmıştır. Çalışma sonucunda incelenen alandaki yeraltı sularının büyük bölümünün sulama suyu kullanımı için uygun olduğu Kastamonu Alt Havzası’nda RSC. SAR ve %Na değerinin sulama sezonu ile doğrudan etkilenmediği, Wilcox diyagramlarına göre havzada suların çoğunlukla “Çok İyi – İyi” ve “İyi Kullanılabilir” sular sınıfında. ABD Tuzluluk Lab. diyagramlarına göre ise çoğunlukla “C2S1” ve “C3S1” sınıfında yer aldığı görülmektedir. Uzun dönemli incelemelerde rasat kuyu numuneleri fizikokimyasal parametrelerinin zamana bağlı değişimi sınırlığı olduğu grafiklerle görülmüştür. Çalışma alanında yeraltı suyu karakteristikleri birbirine yakın olsa da kimyasal içerik bakımından farklılıklar göstermektedir. Yeraltı suyu kullanılarak yapılan sulamalarda analiz sonuçları ile birlikte yetiştirilecek bitkinin suyun kalite özelliklerine uygunluğu, bitki dayanımı ve verimlilik potansiyeli dikkate alınmalıdır