Bölmeden çıkarma yöntemlerinin orman toprağı üzerindeki etkilerini dikkate alarak prımer transport planının çok kriterli karar verme yöntemi ile geliştirilmesi

Abstract

Ormanların ekolojik, ekonomik ve sosyal boyutlarını dikkate alarak yönetilmesiyle sürdürülebilir orman yönetimi sağlanabilmektedir. Dolayısı ile ormanlardan daha uzun süreli ve verimli faydalanmanın yolu en uygun müdahale ve üretim yöntemlerinin belirlenmesinden geçmektedir. Doğal şartlara açık ve toprağa bağımlı biyolojik bir varlığın işletmeciliği olan ormancılık sektörünün üretim aşamalarından biri olan bölmeden çıkarma çalışmalarında (primer transport) odun hammaddesine, kalan ağaçlara, gençliğe ve orman toprağına zarar verilebilmektedir. Bu zararlar önemli ekonomik kayıpların yanında orman ekosisteminin sürdürülebilirliği ve verimliliği açısından da olumsuz sonuçlara neden olmaktadır. Yapılan çalışmada, odun hammaddesi üretim çalışmalarında kullanılan bölmeden çıkarma yöntemlerinin (traktör ile askıda sürütme (1), el vinci ile sürütme (2), kablo yöntemi ile çekim (3)), farklı eğim (%0-20, %20-33, %33<), meşcere çağı (b-bc, c-cd), toprak derinlik kademesi (0-5 cm, 5-10 cm) ve sefer sayısına (5’inci sefer tomruk geçişi, 10’uncu sefer tomruk geçişi) bağlı olarak toprak özellikleri üzerinde meydana getirdiği deformasyonlar incelenmiştir. Böylelikle belirtilen faktörlere göre toprağa en az düzeyde zarar veren en uygun bölmeden çıkarma yönteminin belirlenmesi amaçlanmıştır. Kastamonu Orman Bölge Müdürlüğü, Samatlar Orman İşletme Müdürlüğü’ne bağlı Aksudere İşletme Şefliği’nde gerçekleştirilen çalışmada bölmeden çıkarma yöntemleri 3 eğim grubu ve 2 meşcere çağı olmak üzere toplam 6 ibreli meşcerede uygulanmıştır. İstatistiksel analizler uygulanarak iki farklı toprak derinlik kademesindeki toprak özelliklerinde meydana gelen zararlar üzerinde etkili olan faktörler incelenmiştir. Ayrıca PCA analizi ile arazi eğimi ve meşcere çağına göre toprakta meydana gelen değişimi minimize eden bölmeden çıkarma yöntemleri belirlenmiştir. En uygun bölmeden çıkarma yönteminin belirlenmesinde çok kriterli karar verme yöntemlerinden entropi ve TOPSIS yöntemleri kullanılmıştır. Alternatif bölmeden çıkarma yöntemleri Entropi kriter ağırlık değerleri kullanılarak TOPSIS yöntemi ile sıralamaya tabi tutulmuştur. Buna göre üst toprak (0-5 cm derinlik) için entropi yöntemine göre kriterlerin ağırlıkları değerlendirildiğinde en önemli kriter %N olup, bu sıralamayı sıkışma, %C, hacim ağırlığı ve organik madde takip etmektedir. Alt toprak (5-10 cm derinlik) için ise en önemli kriter sıkışma olup bu sıralamayı %C, %N, organik madde ve hacim ağırlığı takip etmektedir. TOPSIS analizi sonucunda %0-20 eğim grubunda “b-bc” meşcere çağında ve her iki toprak derinlik kademesinde en ideal bölmeden çıkarma yönteminin “traktör ile askıda sürütme” olduğu belirlenmiştir. %0-20 eğim grubunda” c-cd” meşcere çağında üst toprak için (0-5 cm) en ideal bölmeden çıkarma yönteminin “el vinci ile sürütme”, alt toprak için (5-10 cm) ise en ideal bölmeden çıkarma yönteminin “traktör ile askıda sürütme” olduğu belirlenmiştir. %20-33 eğim grubunda “b-bc” meşcere çağında üst toprak (0-5 cm) derinliğinde en ideal bölmeden çıkarma yönteminin “traktör ile askıda sürütme”, olduğu alt toprak için (5-10 cm) ise en ideal bölmeden çıkarma yönteminin “el vinci ile sürütme” olduğu belirlenmiştir. %20-33 eğim grubunda ,“c-cd” meşcere çağında ise her iki toprak derinlik kademesinde de “kablo ile bölmeden çıkarma” yönteminin en fazla tavsiye edilir bölmeden çıkarma yöntemi olduğu ortaya konmuştur. %33< eğim grubunda, her iki meşcere çağında ve her iki toprak derinlik kademesinde en ideal bölmeden çıkarma yönteminin “el vinci ile sürütme” olduğu yapılan analizler sonucu ortaya konmuştur. TOPSIS yöntemiyle en ideal bölmeden çıkartma yönteminin belirlenmesinde eğimin önemli bir faktör olduğu görülmüştür. Genellikle %0-20 eğim grubunda “traktör ile askıda sürütme” en ideal bölmeden çıkarma yöntemi olarak belirlenmiştir. %20-33 eğim grubunda meşcere çağı ve toprak derinlik kademesine göre üç yönteminde kullanılabilirliği değişkenlik gösterirken, %33< eğim grubunda “el vinci ile sürütme” yönteminin en ideal bölmeden çıkarma yöntemi olduğu belirlenmiştir.