Azerbaycan bağımsızlık mücadelesinin türk basınına yansımaları (1988 - 1991)

Abstract

Bu çalışmada 1988-1991 yıllarında gerçekleşen Azerbaycan bağımsızlık mücadelesinin Türk basını üzerinde bıraktığı etkiler incelenmiştir. Çalışmanın içeriğini adı geçen yıllar arasındaki gazete ve dergiler ana inceleme kaynaklarını oluşturmuş, haber ajanslarının konu ile ilgili değerlendirmeleri de irdelenmiştir. SSCB lideri Mihail Gorbaçov’un başlattığı “glasnost” ve “perestroyka” reformları Azerbaycan’da önemli gelişmelerin yaşanmasını sağlamıştır. Ermenistan’ın Karabağ üzerinde hak iddia etmesi, gerilimin tırmanmasına neden olmuştur. Bu doğrultuda Ebulfez Elçibey’in liderliğinde toplanan Azerbaycan Türkleri önemli mitingler tertip etmiştir. 1991 yılının Ekim ayında SSCB’den ayrılan Azerbaycan, bağımsız bir devlet olduğunu ilan etmiştir. Türkiye; dış pazar, bölge hâkimiyeti, uluslararası dostluk prensipleri ve diğer alanlarda Azerbaycan’a yönelik uygun politikalar geliştirme çabasına girişmiştir. Çalışmada Azerbaycan’daki değişim ve dönüşüm hareketi gerçekleşirken Türk basınının nasıl bir tavır sergilediği incelenmiştir. Bu bağlamda özellikle birbirinden farklı görüşe sahip basın organlarına yer verilmiştir. Böylece Türk basınının bağımsızlık mücadelesine yaklaşımı ele alınmıştır. Basın organları incelenirken Türkiye’deki milliyetçi, İslamcı ve sosyalist kitlelerin Azerbaycan bağımsızlık mücadelesini nasıl yorumladığı değerlendirilmiştir. Türk basını, Azerbaycan bağımsızlık mücadelesine yönelik haberlere oldukça fazla yer vermiştir. Nitekim Azerbaycan haberleri gazetelerin ilk sayfalarında haber olma özelliğine sahip olmuştur. Dergiler ise, Azerbaycan’a özel sayılar çıkarmıştır. Türk muhabirler Azerbaycan’a gitmiş ve bilgi toplamıştır. Basın organlarında farklı alanlarda Azerbaycan konulu yazılara yer verilmiştir. Milliyetçi basın organları Türkiye’nin Azerbaycan’a yönelik politikalarının daha samimi ve milli olması gerektiğine vurgu yapmıştır. Bu bağlamda bölgedeki insanların etnik kimliğinin Türk olduğunun unutulmaması belirtilmiştir. Radikal milliyetçi basın organları da Azerbaycan’ın SSCB’den ayılmasını ve bölgede “Türk birliği” nin oluşturulmasını istemiştir. İslamcı basın-yayın organları ise dünya üzerindeki Hristiyan ülkelerin birlik olarak Azerbaycan’a saldırdığını, Müslüman ülkelerin yardımlaşarak haçlı zihniyetine karşı savaşması gerektiğini belirtmiş, Türkiye’nin “laik ve batıcı” dış politikası ağır biçimde eleştirmiştir. Sol görüşe sahip basın organları, Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki savaşın nedeninin ırkçılık olduğunu ifade etmiştir. Aynı zamanda Stalin döneminden kalan ulusalcılık hareketlerinin devam etmesi halinde anlaşmazlıkların uzayacağını kaydetmiştir. Sol basın, sosyalist sistemin özüne dönülmesi ile sorunun çözüleceği görüşünü savunmuştur. Bu bağlamda Türkiye’nin milliyetçi atılımlardan uzak durması gerektiği belirtilmiş ve komünist parti sisteminden yana bir tavır sergilenmiştir