Çiğ sütlerde polisiklik aromatik hidrokarbonların düzeylerinin ve dağılımlarının belirlenmesi

Abstract

Polisiklik aromatik hidrokarbonlar (PAH’lar), organik bileşiklerin tam yanmaması sonucu ortaya çıkan karsinojen ve diğer toksik etkilere sahip organik bileşiklerdir. PAH’lar toprakta, havada, suda ve gıdalarda görülmektedir. Her yerde bulunabilen lipofilik organik bir kirletici olarak PAH’lar sütte de yaygın olarak bulunabilmektedir. Bu tez çalışmasında USEPA tarafından listelenen önemli kirleticiler arasında yer alan 16 PAH [Naftalin (Np), Asenaften (Anp), Floren (Flr), Fenantren (Phe), Floranten (Flu), Antrasen (An), Piren (Py), Krisen (Chr), Benzo(a)antrasen (BaA), Benzo(b)floranten (BbF), Benzo(k)floranten (Bkf), Banzo(a)piren (BaP), Indeno(1,2,3-cd)piren (IcdP), Dibenzo(a,h)antrasen (DahA), Benzo(g,h,I)perilen (BghiP)] bileşiği çiğ inek sütlerinde GC-MS cihazı ile analiz edilerek bunların miktarları, hangilerinin baskın PAH bileşikleri olduğu, Kastamonu ve benzer ekolojik ve iklimsel özelliklere sahip çevre illerden (Karabük, Bolu, Bartın, Çankırı, Zonguldak) alınan süt numunelerinin PAH düzeylerinin istatistiki olarak anlamlı derecede birbirinden farklı olup olmadığı araştırılarak sağlık açısından oluşabilecek risklerin değerlendirilmesi yapılmıştır. Numuneler hava kirliliğinin bölgede yoğun olduğu Ocak ayı içerisinde ve hava kirliliğinin düşük olduğu Haziran ayı içerisinde 2 kez aynı süt toplama merkezleri ve üreticilerden doğrudan temin edilmiştir. İncelen 72 süt numunesinde, en az bulunan PAH bileşiği ikişer numune ile Flu ve BaP iken en fazla bulunan 72 numune ile Np’dir. Ayrıca, Np tüm numunelerde bulunan tek bileşiktir. Tüm numunelerin Toplam PAH miktarlarının ortalaması 121,9±37,6 μg/kg olarak tespit edilmiştir. En yüksek Toplam PAH içeriğine 231,5 μg/kg ile Karabük ilinden Ocak ayında alınan bir numunede (KRO2) rastlanmıştır. En düşük Toplam PAH içeriğine 45,9 μg/kg ile Kastamonu ilinden Haziran ayında alınan bir numunede (KSH1) rastlanmıştır. Çalışmamızda Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı (IARC) sınıflandırmasında Grup 1 Karsinojen olarak belirtilen BaP iki numunede tespit edilmiştir. Bu numuneler; Karabük ilinden Ocak ayında alınan KRO6 ve Çankırı ilinden Ocak ayında alınan ÇO1 kodlu numeneledir. Tespit edilen bu BaP konsantrasyonları, maksimum limit (bebek ve çocuk ek gıdaları maksimum limiti; 1 μg/kg) seviyesini aşmamıştır. İncelenen 72 numunenin, 23 tanesi Ocak ayında ve 18 tanesi de Haziran ayında olmak üzere toplam 41 tanesinde PAH4 miktarlarının bebek ve çocuk ek gıdaları maksimum PAH4 limitinin (1 μg/kg) üzerinde olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca çalışmamızda süt numunelerinin yağ miktarları ile PAH4 miktarları arasında pozitif yönlü anlamlı ilişki olduğu belirlenmiştir (p<0,05). Bolu 2 numune ile PAH4 limitinin en az aşıldığı il iken, Karabük 10 numune ile bu limitin en fazla aşıldığı il olmuştur. Ayrıca, PAH4 konsantrasyonunun en yüksek olduğu numune (KRO6) 92 μg/kg PAH4 içeriği ile Karabük ilinden Ocak ayında alınan bir numuneye aittir. Karabük ilinin PAH4, BaP ve Toplam PAH rastlanılma sıklığı ve tespit edilen miktarların yüksekliğiyle öne çıkmasının sebebi olarak numunelerin toplandığı Karabük Merkezde kok fırını içeren bir fabrikanın bulunması nedeniyle çevre kirliliğinin yüksek olması düşünülmüştür. Çalışmamızın sonuçlarından bebek ve çocuk ek gıdası olarak düşünülebilen ve toplumun önemli kesiminin de severek tükettiği sütlerde PAH bileşikleri açısından bir sağlık riski söz konusu olduğu ortaya çıkmıştır. İnsan sağlığını uzun vadede olumsuz etkileyebilen PAH’lar, kanser, bağışıklık sistemi ve hormonların bozulmasına neden olabilmektedir. İncelenen numunelerde PAH4 için bebek ve çocuk ek gıdaları ile ilgili tespit edilen limiti aşanların olduğu görülmektedir. Limitin aşılması sağlık risklerinin oluşmasına neden olabileceğinden yetkililerin bu konuda önlem alması ve bu önlemleri ülke geneline yayması gerektiği düşünülmektedir. Özellikle çevre kirliliğinin yüksek olduğu illerde yeni çalışmalar yapılmalı, kirliliğin azaltılması için mevzuatlar oluşturulmalı ve toplumun bilinçlendirilmesi gerekmektedir.