Kastamonu yöresi Türk fındığı (Corylus colurna L.) populasyonları ve morfolojik polimorfizm

Abstract

Ülkemiz ormanlarını oluşturan flora elemanları arasında çok önemli bir yere sahip olan Türk fındığı (Corylus colurna L.) odun ve meyve özellikleri yönünden değerli bir türdür. Ayrıca yaban hayatı açısından fonksiyonel faydalar sunmaktadır. Son yıllarda gerek Avrupa ülkelerinde gerekse A.B.D’de türün kuraklığa, çok düşük sıcaklıklara, kötü toprak yapısına ve hava kirliliğine dayanıklılığı gibi özellikleri sebebiyle peyzaj alanında, erozyonla mücadelede ve kültür ırklarına anaç olarak kullanımı yaygınlaştırmıştır. Ülkemizin endemik türleri arasında yer almasına karşın Türk Fındığı (Corylus colurna L.) konulu çalışma ve projeler oldukça sınırlı ve mevcut populasyonlar azalma ve yok olma tehlikesi altındadır. Tür ile ilgili yaygın bir kullanım ve gerekli faydanın sağlanabilmesi için öncelikle var olan populasyonlar belirlenerek koruma altına alınmalı ve bu populasyonların morfolojik, pomolojik özelliklerinin belirlenmesi gerekmektedir. Bu çalışma ile türün yaygın olarak var olduğu Kastamonu ilinde dört yayılış alanı belirlenmiş ve bu alanlarda morfolojik ölçümler ile meyve karakterlerine yönelik ölçüm ve analizler gerçekleştirilmiştir. Araştırmaya konu edilen populasyonlar genel itibariyle köy yerleşim alanları çevresinde ve tarım arazileri sınırlarında bulunan bireylerden oluşmakta ve civarda bulunan köy halkı tarafından korunmakta, meyvesi toplanılarak bir kısmı kendi ihtiyaçlarında kullanılmakta geri kalanı ise satılarak ekonomik kazanç elde edilmektedir. Araştırmaya tabi edilen populasyonlar 900-1300 m yükselti aralığında yer almakta, tarla kenarı dışında yer alan bireyler genellikle göknar (Abies nordmanniana ssp. equi-trojani), meşe (Quercus spp.) karaçam (Pinus nigra J.F. Arnold), akçaağaç (Acer spp.), alıç (Crataegus monogyna), ahlat (Pyrus elaeagrifolia) türleriyle karışık haldedir. Özellikle göknar ile karışımın yoğun olduğu kısımlarda bulunan bireylerde gelişme geriliği ve kurumalar gözlenmiştir. Populasyonların hemen hemen tamamında gençlik çok az miktarlarda gözlenmiş bu durum mevcut populasyonların devamlılığı açısından sorun oluşturmaktadır. Bireyler genellikle 200-350 yaş aralığında ve özellikle bazı yaşlı bireylerde ileri derecede kurumalar baş göstermiş haldedir. Morfolojik polimorfizim bakımından incelenen ve karşılaştırılan populasyonlar arasında önemli farklılıklar tespit edilmiştir. Meyve karakterleri bakımından dört populasyon temelde Tunuslar ve diğer populasyonlar olarak iki grup oluştururken, meyve karakterleri bakımından birbirine en yakın populasyonlar Araç ve Tosya populasyonları olmuştur. Çotanaktaki meyve sayısı, meyve genişliği, sıkıştırma indeksi ve meyve içi genişlik karakterleri için ise sırasıyla 5 adet, 15,92 mm, 1,32 ve 11,75 mm ortalama değerler ile en yüksek değerlere sahip populasyon; Tosya populasyonu olduğu belirlenmiştir. 38,2 değeri ile iç oranı en yüksek olan populasyon Ağlı-Tunuslar olmuştur.