II. Meşrutiyet dönemi kadın hareketleri ve Kastamonu örneği

Abstract

Tanzimat döneminde başlayan kadın tartışmaları, II. Meşrutiyet Dönemi’nde hız kazanmıştır. Tanzimat Fermanı’nda kadınlar hakkında hiçbir hüküm yer almamıştır. Ama buna karşın bu dönemde kadınlar konusunda bazı olumlu adımlar atılmış; özellikle kızların eğitimi konusunda girişimlerde bulunulmuştur. Kız idadî ve rüştiyeleri ile en önemlisi kız öğretmen okulları bu dönemde açılmıştır. Namık Kemal, Ahmet Mithat, Şemseddin Sami, Fatma Aliye Hanım, Nigar Binti Osman gibi dönemin aydınları, kadın konusuna eserlerinde yer vermişler; ayrıca bu dönemde kadın dergileri de çıkmaya başlamıştır. Tanzimat döneminde Osmanlı toplumunda giderek batı etkisi görülmeye başlamış; eğitim, sanat ve edebiyatta meydana gelen gelişmeler, kadının eğitim seviyesinin yükseltilmesi fikrinin doğmasına neden olmuştur. Bununla birlikte kadın meselesi her şeye rağmen dar bir alanda kalmış; daha çok aydınların tartıştığı bir konu olmaktan ileri gidememiştir. Bütün bu tartışmalar yeni hukukî düzenlemelere zemin hazırlanmasını sağlamıştır. Tanzimat dönemi süresince birçok konuda olduğu gibi, kadın meselesinde de tabandan gelen bir hareket söz konusu olmamıştır. Aydınlar bu konuda toplumu yönlendirici rol oynamışlardır. Tanzimat döneminde temelleri atılan kadın tartışmaları ve kadın konusu, II. Meşrutiyet Dönemi’nde meyvelerini vermeye başlamıştır. Tanzimat döneminde eğitimle bilinçlenen kadın, Batı’daki kadın hareketlerine paralel olarak Meşrutiyet sürecinde teşkilâtlanıp dernekler kurmuştur. Kadınların çıkardıkları gazete ve dergilerde yazmaya başlamışlar; kadın okuyucular mektuplar göndererek istek ve taleplerini dile getirmişlerdir. II. Meşrutiyet döneminde yayınlanan 27’si gazete ve dergiden hemen hepsi kadın meselesine yer vermiştir. Bu yayınlarda, kadın hakları meselesi: çok eşlilik, evlenme-boşanma, eğitim, çalışma, sosyal haklar şeklinde gündeme getirilmiştir. Kadınların siyasî haklara sahip olmasını savunan yazılara ise çok az rastlanılmıştır. II. Meşrutiyet dönemi fikir akımlarına paralel olarak Batıcılar, Türkçüler ve İslâmcılar kadının eğitiminden, giyimine, tesettürden evlenme ve boşanmaya kadar her konuda tartışmışlardır. Bu tartışmalar mecliste de gündem ve önemini korumuştur. Dönemin doğal şartları, sosyal, kültürel ve ekonomik değişimler kadını sosyal hayata ve çalışma ortamına yönlendirmiştir. Özellikle bu dönemde savaşların etkisiyle iş gücü açığı kadınlar tarafından giderilmeye çalışılmıştır. Kadınlar Posta ve Maliye Nezaretlerinde ilk defa memur olarak çalışmaya başlamışlardır. Sanayi kuruluşlarında çalışan kadın sayısı artmıştır. II. Meşrutiyet Dönemi’nde iktidar partisi ve muhalefet partileri programlarında kadın sorunlarına yer vermişlerdir. Bu dönem kadın hareketlerinin bir başka özelliği de kadınların siyasetle uğraşmasıdır. Kadınlar küçük kitleler halinde siyaset alanında görülmeye başlamış ve çeşitli etkinliklere katılmışlardır. Yüksek öğrenime bu dönemde başlayan kadınlar bu sayede hem kültür seviyelerini yükseltmiş, hem de kadınlara yeni çalışma alanları doğmuştur. Yine hemşirelik eğitimi bu dönemde başlamıştır. Tanzimat döneminde kadınların hakları, sorunları, istek ve talepleri erkekler tarafından dile getirilirken; Meşrutiyet Dönemi’nde kadınlar kendileri istek ve taleplerde bulunmuşlar ve hak arayışı mücadelesi vermişlerdir. II. Meşrutiyet döneminde kızların eğitimine ağırlık verilmesi ile kadın hareketleri hız kazanmıştır. Bu gelişmeler Osmanlı topraklarındaki vilâyetlere de yansımıştır. Bu dönemde Kastamonu Vilâyeti’nde kız ibtidâîyesi ve karma okul sayısı artmış; kız rüştiyeleri ve kız öğretmen okulu açılmıştır. Kastamonu Vilâyeti’ne bağlı sancak ve kazalarda da kız okullarının sayısında artış görülmüştür. Kastamonu halkı eğitim konusuna duyarlılık göstermiş, halk kendi arasında para toplayarak okullar yapmıştır. Vilâyette kadınlar, komisyonlar ve cemiyetler kurarak; yardım toplayarak dernek çalışmalarını sürdürmüşlerdir. İstanbul’da kurulan bazı kadın derneklerinin şubeleri Kastamonu’da da faaliyet göstermiştir. Kadınların bu çabaları, Kastamonu İttihat ve Terakki Cemiyeti Şubesi’nin yayın organı olan Köroğlu gazetesince de desteklenmiştir. Gazete, kızların eğitimini destekleyen yazılar yazmış; kadınların dernek çalışmalarına yer vermiş ve bunlardan övgüyle bahsetmiştir. Meşrutiyet dönemi, İstanbul ve diğer vilâyetlerde kadınların bilinçlenmesinde laboratuar görevi görmüştür. Nasıl ki II. Meşrutiyet Dönemi’nin zeminini Tanzimat dönemi hazırlamış ise Cumhuriyet döneminde kadın hakları, kadının eğitimi, çalışma alanları, kadınların sosyal ve kültürel alanlarda gelişimlerinin temeli de II. Meşrutiyet döneminde atılmıştır.