Beden fenomenolojisinden heterofenomenolojiye: Bilincin bilimine doğru

Abstract

Bu çalışmada bilincin zor problemini açıklamaya yönelik iki farklı geleneğin önemli temsilcilerinin, Maurice Merleau-Ponty’nin ve Daniel Dennett’ın zihin ve beden sorununa ilişkin yaklaşımları karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırmada bu iki düşünürün aralarındaki farklılıklardan çok paralellikler öne çıkartılmıştır. Öncelikle Merleau-Ponty ve Dennett insan zihnini anlamakta birbirlerinden epey farklı yöntemler kullansalar da her ikisi de düalizme karşı bedenin merkezde olduğu monist bir zihin beden kuramı ortaya koymaktadırlar. Merleau-Ponty insan bilincini canlı, tene sahip, uzamlı, hareket eden, algılayan ve çeşitli yönelimsel davranışlarda bulunan bir bedenle açıklamaktadır. Dennett’a göre beyin ve bedenin tamamına yayılmış olan sinir sistemi zihin ve bilinç işlevi görmektedir. Dennett için her ne kadar zihin, beyin olsa da zihnin ve bilincin doğasını incelemek önemlidir çünkü zihne ve beyne ilişkin “zor” felsefi problemleri sadece nörolojik bulgulara bakarak cevaplayamayız. Dennett Merleau-Ponty gibi bilinci insan bedeninden yola çıkarak ve bedenin yönelimselliğine bakarak açıklamak gerektiğini savunur. Benzer şekilde, MerleauPonty için de yaşayan ve algılayan bilincin dünya ile ilişkisini anlamak ve bilinci açıklamak için öncelikle davranışların incelenmesi gerekir. Dolayısıyla, Merleau-Ponty de Dennett gibi bilinci anlamakta içe bakış yöntemini kullanmamaktadır. Zihin beden ikiliği her iki düşünüre göre de geleneksel felsefenin sebep olduğu yanılgıdan kaynaklanmaktadır. Bu ikiliğe hem Dennett hem de Merleau-Ponty insan bedeninin hareketlerini işaret ederek karşı çıkmaya çalışırlar. Bunun yanı sıra insanın toplumsal bir varlık olduğundan hareketle, özneler arasılığın insan bilinci ve zihinsel süreçleri üzerindeki etkisine işaret ederler. Bilinci açıklamakta fenomenolojik ve nörobilimsel geleneği birbirine rakip olarak görmek yerine bu iki yaklaşımı birbirini tamamlayan açıklamalar olarak ele almak bizi bilinci açıklamaya daha fazla yaklaştıracaktır. Dennett'ın bilinci açıklamakta ampirik çalışmalardan daha fazla yararlanması, Dennett'ın heterofenomenolojisini Merleau-Ponty'nin beden fenomenolojisinden daha açıklayıcı kılsa da Merleau-Ponty’nin bedene dair ayrıntılı açıklamaları Dennett’ın kuramına daha sağlam bir zemin sağlamaktadır.