Aristoteles’in ve İbn Rüşd’ün evren anlayışlarının karşılaştırılması

Abstract

İnsan, tarih boyunca nereden geldiğini ve nereye gideceğini merak etmiş, mevcut konumundan hareketle bir cevap bulmaya çalışmıştır. Bu hususta gerek pratik gerekse teorik bir takım düşünceler geliştirmiş, daha sonraları felsefe ve bilim adıyla anılacak mirasın oluşmasını sağlamıştır. Bu mirasın en büyük paydaşları arasında hiç şüphesiz Antik Yunan medeniyetinin düşünürü olan Aristoteles gelmektedir. O, kendisine değin süregelen mirası tevarüs almış, sentezlemiş ve sistemli bir kozmoloji geliştirmiştir. Öyle ki bu kozmoloji yüzyıllar boyunca kabul görmüş, aksi ispat edilse dahi reddedilmiştir. Nitekim Batlamyus her ne kadar Aristoteles fiziğini temele almış ve teorik çalışmalar yürüterek gök cisimlerinin görünüşlerine yakın değerler tespit etmişse de ortaya koyduğu modeller sırf Aristoteles fiziğiyle tamamen uyuşmadığı gerekçesiyle kabul edilmemiştir. Daha sonra felsefe ve bilim mirasının İslam medeniyetine taşınmasıyla birlikte felsefi ve bilimsel çalışmalar daha da ilerlemiş ve yapılan yeni teorik çalışmalar sentezlenerek hem Aristoteles kozmolojisi hem de Batlamyus gök bilimi aşılmıştır. Yalnız bu daha çok İslam medeniyetinin Doğu’su için geçerlidir. Zira Batı’da, yani Endülüs’te hala Aristoteles ve Batlamyus tartışması sürmekte ve Aristoteles fiziği savunularak Batlamyus modelleri reddedilmektedir. Nitekim bu savunun önde gelen isimlerinden birisi hiç şüphesiz İbn Rüşd’tür. O, Aristoteles eserlerine yazdığı kısa özetler ve büyük yorumlardan (şerhlerden) ötürü İslam medeniyetinde ‘eş-şârih’, Latin dünyasında ise büyük yorumcu anlamına gelen ‘commentator’ lakabıyla anılmıştır. Bu ise İbn Rüşd’ün yalnızca bir Aristoteles şârihi olduğu ve özgün düşüncelerinin bulunmadığı yanılgısına sebebiyet vermiştir. İşbu tezde de bu yanılgı ortadan kaldırmaya çalışmıştır. İki düşünürün de araştırma yöntemleri, hareket, zaman, yer, oluş ve bozuluş, gök cisimleri, gök cisimlerinin hareketleri, hareket biçimleri, hareket modelleri ve tüm bu işleyişin nedeni hakkındaki düşünceleri ayrı ayrı başlıklarda hususen ele alınmış, daha sonra karşılaştırılmış ve evren anlayışları arasındaki farklar tespit edilmeye çalışılmıştır. Keza tezin iddiası da asılsız kalmamış, İbn Rüşd’ün yer/mekân, illet (neden-sebep), gök cisimlerinin hareket biçimi, ışığı, modeli, yeryüzüne tesiri ve bütün bu işleyişin ilkesi hususlarında Aristoteles’ten farkı bir anlayışa sahip olduğu tespit edilmiştir.