Searle’ün ve Dennett’ın bilinç kuramlarının bir karşılaştırması

Abstract

Bilimsel gelişmeler arttıkça beyin hakkında bilgi birikimimiz de artmaktadır. Bununla birlikte bilinç halen gizemli görünmektedir. Bilincin gizemi, sinir bilimciler, biyologlar, zoologlar, psikologlar, bilgisayar bilimciler, antropologlar ve felsefeciler tarafından çözülmeye çalışılmaktadır. Bilimlerin beyne ve bilince dair ortaya koydukları veriler, felsefeciler tarafından bütünlüklü bir bilinç kuramına dönüştürülmelidir. Bu bağlamda, son yıllarda zihin felsefesine artan ilgi umut vericidir. Bu çalışmada zihin felsefesi alanında iki önemli düşünürün, John Rogers Searle’ün ve Daniel C. Dennett’ın bilince ilişkin kuramları ve bilinci anlama yöntemleri kıyaslanmaktadır. Searle zihnin biyolojik ve doğal yönünü vurgulamakla birlikte bilincin öznel birinci şahıs bakış açısı ile bilinebileceğini savunur. Dennett ise zihin konusunda materyalist bir tavra sahiptir ve bilincin üçüncü şahıs perspektifinden açıklanabileceğini kanıtlamaya çalışır. Bu çalışmada öncelikle Searle’ün biyolojik doğalcılığı, monizmi, ünlü Çince Odası düşünce deneyi, yapay zekâ ve diğer zihinler konusundaki tutumu incelenmiştir. Searle’ün zihin felsefesinin ana hatları ortaya konulduktan sonra, bilinci neden birinci şahıs bakış açısından anlayabileceğimiz argümanı ele alınmıştır. Ardından Dennett’ın materyalist bilinç kuramı, bilincin evrimi ve çoklu taslaklar modeli, bu çalışmanın sınırları ölçüsünde açıklanmıştır. Peşi sıra Dennett’ın materyalist zihin felsefesinin temel yöntemi olan heterofenomenolojinin bilinci nasıl nesnel bir şekilde yani üçüncü şahıs perspektifinden açıklayabileceği Dennett’ın kendi sunduğu gerekçelerle ortaya konmuştur. Bu iki düşünürün eserlerinde birbirleriyle polemik halinde oldukları bilinir. Bilinci anlamada kullandıkları yöntemlere ilişkin tartışmaları ve birbirilerini düalist olmakla suçlamaları bu tezin son bölümünün konusunu oluşturmaktadır. Bu tartışmada, Searle’ün argümanlarının daha zayıf olduğu görülmektedir. Searle her ne kadar bilinci biyolojik ve doğal bir varlık olarak açıklamaya çalışsa da bilincin nesnel bir şekilde bilinemeyeceğini iddia etmesi, onun kuramını zayıflatmaktadır. Dennett ise bilince dair daha somut verilerle hareket eder ve bilinci bilim çerçevesinde aydınlatmaya çalışan bir tavır sergiler. Dennett’ın heterofenomenolojik yöntemi bilinci nesnel bir şekilde açıklarken, neden bize öznel göründüğünü de açıklar.