The effect of credit composition on economic growth: Evidence from Turkiye

Abstract

Teorik ve ampirik literatür finansal gelişim ve reel ekonomi arasındaki ilişkiyi araştırırken girişimci/işletme ve hanehalkı kredilerinin tekil rolleri üzerine vurgu yapmaktadır. Ancak literatürdeki birçok çalışmada finansal gelişimin bir bütün olarak ele alındığı, finansal gelişimi oluşturan öğelerin tekil etkilerine odaklanılmadığı görülmektedir. Literatürde, özel sektöre verilen banka kredilerinin, işletme ve hanehalkı kredileri olarak ayrıştırılması kredi kompozisyonu olarak ifade edilmiştir. Bu ayrıştırma bize finansal sistemin reel ekonomiyi hangi kanallar yoluyla etkilediği hakkında bilgi sağlayacaktır. Bu çalışmada Türkiye’de 1986- 2021 dönemi için işletmelere ve hanehalklarına kullandırılan kredilerin ekonomik büyüme üzerinde oluşturacağı kısa ve uzun dönem etkiler araştırılmıştır. Türkiye bağlamında bu ilişkinin incelenmesi önemlidir. 2008 küresel krizinden sonra Türkiye’ye düşük maliyetlerle büyük miktarlarda yabancı sermaye girişi gerçekleşmiştir. Türkiye’nin yabancı kaynaklar açısından zenginleşmesi bankaların verdiği krediler yoluyla Türkiye’deki yerleşiklerin bu kaynaklardan yararlanmasını sağlamıştır. Türkiye ekonomisinde son yıllarda hızlı kredi büyümesi ve kredilerin Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’ya oranlarının artması, kredilerin çeşitli makroekonomik değişkenleri etkileme gücünü de arttırmıştır. Literatürde finansal gelişme ve büyüme arasında sıkı bir ilişki olduğu açıkken, bankalar tarafından kullandırılan kredinin türü ile iktisadi büyüme arasındaki ilişkinin incelendiği çalışma sayısının yok denilecek kadar az olması dikkat çekicidir. Kredi türünün çeşitli makroekonomik değişkenler üzerindeki etkilerine dair yapılan çalışmaların ilki Beck, Büyükkarabacak, Rioja ve Valev (2012) tarafından gerçekleştirilmiştir. Yaptıkları analizlerde hanehalkı ve işletme kredilerinin büyüme üzerindeki etkisini ilk kez sistematik bir şekilde inceleyerek bu alandaki en kapsamlı çalışmalardan birini ortaya koymuşlardır. 1994-2005 döneminde 45 gelişmiş ve gelişmekte olan ülkenin verilerden yola çıkarak yapılan çalışmada, işletme kredilerinin ekonomik büyümeyi teşvik ettiği, hanehalkı kredilerinin ise büyümeyi desteklemediği sonucuna ulaşmışlardır. Bu çalışma sonrasında yapılan sınırlı sayıdaki çalışma da panel veri analizi kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Zaman serileri analizi kullanılarak yapılan iki çalışma Majeed, Iftikhar ve Atiq (2019) ve Škare, Sinkovic ve Rochon (2019) olmuştur. Majeed vd. (2019) ARDL modeli kullanılarak Pakistan için yaptıkları analizde, işletme kredilerinin Pakistan’ın ekonomik büyümesine olumlu ve önemli bir etkisi olduğunu teyit ederken, hanehalkı kredilerinin ekonomik büyümeye katkı sağlamadığı sonucuna ulaşmışlardır. Diğer bir zaman serisi çalışması olan Škare vd. (2019) Johansen eşbütünleşme testi ile Polonya için yaptıkları analizde hem işletme hem de hanehalkı kredilerinin büyüme üzerinde ciddi tasarrufu olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Türkiye için zaman serileri analizi kullanılarak kredi türünün iktisadi büyüme üzerindeki etkisinin incelendiği bir çalışmaya rastlanılmamıştır. Analizde kısa ve uzun dönem ilişkilerin varlığının tespit edilebilmesi amacıyla Gecikmesi Dağıtılmış Otoregresif (ARDL) modele dayalı sınır testi yaklaşımı kullanılmıştır. ARDL eş bütünleşme testi diğer eş bütünleşme testlerine göre birçok açıdan daha avantajlı olduğu için tercih edilmiştir. Çalışmadan elde edilen sonuçlar, incelenmekte olan ilişkinin kredi türüne bağlı olarak önemli ölçüde farklılık gösterdiğini işaret etmektedir. İşletme kredilerinin ekonomik büyümeyi pozitif yönde etkilediği görülürken, hanehalkı kredilerinin uzun vadede ekonomik büyümeye katkı sağlamadığı belirlenmiştir. İşletme kredileri ve büyüme arasında kısa ve uzun dönemde çift yönlü nedensellik ilişkisi mevcut iken, hanehalkı kredileri ve büyüme arasında bir nedensellik bulunamamıştır. İşletme kredilerinin ekonomik büyüme üzerinde pozitif yönlü etkisinin olması, artan işletme kredilerinin daha uygun yatırımlar ürettiğine işaret etmektedir. Ayrıca, Türkiye’de ekonomik büyümenin özel sektöre verilen toplam banka kredilerinden etkilenmediği sonucuna ulaşılmıştır. Bu sonuç kredi kompozisyonunun ekonomik büyüme üzerindeki etkisinin incelenmesinin önemini vurgulamaktadır.