Türkiye’de tüketilen şişelenmiş maden sularındaki radon aktivitesinin aktif yöntem ile ölçülmesi ve yıllık etkin radyasyon dozunun değerlendirilmesi

Abstract

Son yıllarda, çeşitli çözünmüş mineraller içeren maden sularının faydalı tıbbi ve tedavi edici etkilerine olan inanç sebebiyle bütün dünyada olduğu gibi Türkiye'de de şişelenmiş doğal maden suyu tüketimi yaygın hâle gelmiştir. Bununla birlikte yer altı sularından elde edilen maden suları, önemli doğal radyasyon kaynaklarından biri olan radon gazı içermektedir. Radyoaktif doğal uranyum serisinden radyumun bozunum ürünü olan radon renksiz, kokusuz, tatsız ve radyoaktif bir soy gazdır. Radon, çevredeki önlenebilir tehlikelerin en önemlilerinden biridir ve bir bireyin maruz kaldığı ortalama yıllık etkin radyasyon dozunun, yaklaşık %38'i radondan kaynaklamaktadır. Bu tez kapsamında yapılan çalışmada, Türkiye’deki marketlerde satılan yirmi iki ticari markaya ait kırk dokuz adet şişelenmiş doğal sade ve meyve aromalı maden suyu örneğinin radon aktivite seviyeleri, aktif radon gazı ölçme sistemi kullanılarak belirlendi. Toplam yıllık etkin radyasyon dozu, şişelenmiş doğal maden suyu örneklerindeki radonun sindirim yolu ile alınması ve/veya solunmasından kaynaklanan iç ışınlama sonucunda oluşabilecek sağlık riskini değerlendirmek amacıyla yenidoğan, çocuk ve yetişkin birey için üç farklı maden suyu tüketimi göz önüne alınarak hesaplandı. Ayrıca, her bir şişelenmiş doğal maden suyu örneğinin pH’ı, iletkenliği, tuzluluğu ve toplam çözünmüş madde (TDS) miktarı da standart laboratuvar yöntemi kullanılarak ölçüldü. Şişelenmiş doğal maden suyu örnekleri, TS 9130 standardında verildiği gibi TDS değerlerine göre sınıflandırıldı. Sadece beş markanın zengin mineral içeriğine (1500 mg/L < TDS) sahip olduğu tespit edildi. Şişelenmiş maden suyu örneklerinde ölçüle radonun aktivite derişiminin, ortalama değeri 43,1 ± 6,1 mBq/L olmak üzere 30,6 mBq/L – 57,6 mBq/L aralığında değiştiği bulundu. Yenidoğan, çocuk ve yetişkin birey için hesaplanan ortalama toplam yıllık etkin radyasyon doz değeri, sırasıyla 0,42 µSv, 0,26 µSv ve 0,36 µSv olarak bulundu. Ölçülen tüm radon derişimleri, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ve Amerika Birleşik Devletleri Çevre Koruma Ajansı tarafından içme suları için tavsiye edilen 100 Bq/L ve 11,1 Bq/L azami radon derişim değerlerinden önemli ölçüde küçüktür. Ayrıca, hesaplanan bütün toplam yıllık etkin doz değerleri, DSÖ ve Avrupa Birliği (AB) tarafından içme suyu için önerilen bireysel doz ölçütü olan 100 µSv’den önemli ölçüde küçüktür. Radyolojik sonuçlar, araştırılan şişelenmiş doğal maden suyu örneklerinin tüketilmesinin, düzenli olarak maden suyu tüketen tüketici için ihmal edilebilir bir sağlık riski oluşturduğunu göstermiştir.