MÜNEVVER KÂRİ ABDUREŞİDHÂN’IN TÜRK BOYLARI ARASINDA ORTAK BİR YAZI DİLİ OLUŞTURMA ÇABALARINA KATKISI (COĞRAFÎ TERİM VE ÜLKE ADLARININ TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ ŞEKLİYLE KULLANILIŞI)

Abstract

Çarlık devrinde akabinde de Sovyet devrinde Türkistan'da teknolojik ve medenî alanlarda bazı yenilikler meydana gelmiştir. Bu gelişmelerin bir sonucu olarak Özbek Türkçesine birçok Rusça kelimenin yanı sıra başka dillerden de kelimeler girmiştir. Bu bağlamda Sovyet emperyalizminin ilk yıllarında Özbek Türkçesi farklı alanlarda yeni kelimelerle tanışmıştır. Meselâteknolojik alanda (fabrika, zavod, motor, traktor...), siyasî alanda (Sovet, respublika, partiya, sotsializm, kommunizm...), askerî alanda (armiya, batalyon, vzvod, tank, samolyot, vertolyot, polkovnik, soldat...), sosyal alanda (magazin, stolovoy, obed, umıval'nik, buhanka, kino...), edebî alanda (dramaturgiya, lirika, avtor, obraz, poema, satira...) ve coğrafî alanda (geografiya, materik, okean, antraktika, paralel, meridian...) gibi kelimeler ortaya çıkmıştır. Fakat yabancı dillerden geçen kelimeler Ruslar tarafından önce Rusçanın dil özelliklerine uygun hâle getirilmiş, daha sonra Özbek Türkçesine yerleştirilmeye çalışılmıştır. Ancak Türkistan'ın milliyetperver aydınları olan Ceditçiler, Rusların dayattığı dil siyasetine karşı çıkmışlardır. Ceditçilerin önderlerinden biri olan Münevver Kâri Abdureşidhân da eserlerinde, bilhassa "Yer Yüzi" adlı eserinde coğrafî terimleri ve ülke adlarını Rusçadan geçmiş şekliyle değil, Türkiye Türkçesindeki şekliyle kullanmaya özen göstermiştir. Dolayısıyla Münevver Kâri, Rusça "Yevropa" yerine "Avrupa", "Şvetsiya" yerine "İsveç" ve "Bosniya" yerine "Bosna"... biçimlerini kullanmayı tercih etmiştir. Ayrıca Türkiye'deki yer adlarını eserinde sıkça zikretmek suretiyle Türkistanlılara Türkiye'nin coğrafî konumunu da tanıtmaya gayret etmiştir. Böylece Türk dünyasında bir birlik ve ortak bir iletişim dili yani ortak bir Türkçe meydana getirmek için çaba göstermiştir