CUMHURİYET TÜRKİYESİNDE ELEKTRİK ENERJİSİ ÜRETİMİ VE ENERJİ POLİTİKALARI (1923-1960)

Abstract

Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren 1960 yılına kadar Türkiye’de elektrikenerjisi üretimi çalışmaları ve enerji politikaları ile bu politikaların ekonomiye olanyansımaları, çalışmanın konusunu teşkil etmektedir. Konu, Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) döneminde elektrik üretimi (1923-1950); Demokrat Parti (DP) dönemindeelektrik üretimi (1950-1960) ile sınırlandırılarak iki dönem dâhilinde ele alınmıştır.Türkiye’de elektrik üretimi çalışmaları ve enerji politikaları ile bu politikaların ekonomiye olan katkıları sayısal veriler üzerinde değerlendirilmiştir. Çalışmanın kaynak materyalini, Cumhuriyet arşivi belgeleri, resmi yayınlardan; zabıt ceridesi, kanunlar ve tutanak dergileri, resmi gazete, istatistik yıllıkları, ayın tarihi ve döneminsüreli yayınları arasında bulunan ekonomi dergilerinin makaleleri oluşturmaktadır.Konu incelenirken, dönemin Türkiye’si ile Dünyanın elektrik üretimi alanında yaşanan gelişmeleri göz önüne alınarak gerekli değerlendirilmeler yapılmıştır. Çalışmada elde edilen sonuç şudur: Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren CHP Hükümetlerizamanında elektrik üretimi faaliyetleri yabancı sermayeli imtiyazlı ortaklıklar şeklinde yürütülmüş, 1930’lu yıllara gelindiğinde yabancı sermayenin elinde bulunanimtiyazlar Devlet tarafından satın alınmaya başlanmıştır. 14 Haziran 1935 tarihindeEtibank ve Elektrik İşleri Etüt İdaresinin (EİEİ) kurulması ile elektrik enerjisininüretimi ve dağıtımı bu kurumların uhdesine alınmıştır. DP hükümetinin iktidaragelmesi akabinde, 18 Aralık 1953 tarihinde Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğününkurulması ve enerji üretimine daha da önem verilmesi ile beş büyük hidroelektriksantrallerinin yanı sıra orta ölçekte birçok santraller kurulmuştur. Bu suretle 1950yılında 789.5 milyon kilovat saat olan enerji üretimi 1960 yılında 2 milyar 815 milyon kilovat saatin üzerine çıkarak ülke ekonomisine önemli katkılar sağlamıştır.