Gnostik Bir Metin Olarak Ümmü’l-Kitâb’ın Mezhebi Aidiyetine Dair Tartışmalar

Abstract

Bu çalışma erken döneme ait olduğu iddia edilen Ümmü’l-Kitâb adlı eserin menşei ile ilgili tartışmaları konu al-maktadır. Amacımız bu eser hakkında çalışmalar yapmış olan araştırmacıla-rın tespitlerini ortaya koymak ve bu eserin kime ait olabileceği üzerine bir çözüm önerisi sunmaktır. Her bir araştırmacının farklı bir sonuca var-ması Ümmü’l-Kitâb’ın aidiyetinin be-lirlenmesi konusunun ne kadar zor ol-duğunu göstermektedir. Bunun bir se-bebi, Ümmü’l-Kitâb’ın bulunduğu 19. yüzyıla kadar hiçbir kaynakta bu esere ne bir atfın, ne de bundan bahseden herhangi bir bilginin mevcut olmama-sıdır. Diğer sebep de Ümmü’l-Kitâb’ın içerik olarak bir bütünlük arz etmeme-sidir. Menşei ve hangi dönemde ka-leme alındığını ortaya koyabilmek için kitabın içinde bize aktarılan bilgiler çerçevesinde bir kanaat bildirmekten başka bir yol kalmamaktadır. Maka-lede araştırmacıların Ümmü’l-Kitâb’ın menşei ile alakalı vardıkları farklı so-nuçlar ela alınıp analiz edildikten sonra bu hususta kendi kanaatimiz dile getirilmiştir. Bununla birlikte tüm muğlaklığa rağmen, Ümmü’l-Kitâb’ın Gnostik karakteri ve Gulât-ı Şia ile ili-şiklisi göz ardı edilmemelidir.