Ermeni Meselesinde Şarki Anadolu Islahatının Yeri ve Ali Kemal'in Islahata Dair Görüşleri

Abstract

BOSTANCI, Mustafa, Ermeni Meselesinde Şarki Anadolu Islahatının Yeri ve Ali Kemal'in Islahata Dair Görüşleri, CTAD, Yıl 12, Sayı 23, (Bahar 2016), s. 113-136. XIX yüzyıl başlarından itibaren egemen olan milliyetçilik düşüncesi Osmanlı Devleti'nin "Millet-i Sâdıka" dediği Ermenileri de etkilemiş, buna bağlı olarak İngiliz ve Rus yayılmacı siyaseti de ayrılıkçı Ermeni faaliyetlerini kendi çıkarları doğrultusunda kullanmak istemiştir. Şarki Anadolu'da Ermenilere yönelik ıslahat yapılması hususu 1878 Berlin Antlaşması'yla kayda geçmiş ve Büyük Devletlerin, Ermenileri koruma ve kollama düşüncesiyle Osmanlı Devleti'ne müdahale etmelerinin bir aracı olmuştur. Osmanlı Devleti ise ıslahatı toprak bütünlüğü ve egemenliği açısından icra etmek istemiştir. Başlangıçta Osmanlı-Rus-Alman sonra da bir Osmanlı-Rus Meselesi haline dönüşen Ermeni Islahatı konusunda Rusya ile Şubat 1914'te bir antlaşma imzalanmış, ancak Birinci Dünya Savaşı'nın başlaması ve seferberlik ilan edilmesiyle ıslahat yapılması ile ilgili faaliyetler durdurulmuştur. Devrin önemli gazeteci ve devlet adamlarından Ali Kemal de Şarki Anadolu Islahatına dair kaleme aldığı yazılarında Islahatın mutlaka yapılması gerektiğini, Büyük Devletlerin bu işte Ermenilerin menfaatlerini değil kendi hedeflerini gerçekleştirmek istediklerini ifade etmiş ve yapılacak ıslahata dair bazı önerilerde bulunmuştur. Bu çalışmada, Şarki Anadolu Islahatının Ermeni Meselesindeki yeri özellikle Ali Kemal'in Peyam Gazetesi'ndeki yazıları çerçevesinde aydınlatılmaya ve değerlendirmeye çalışılmıştır.