Fuat Sezgin’e Göre İslâm Dünyası’ndan Batı’ya Tevarüs Eden Geometri Çalışmaları ve Fuat Sezgin'in Matematik Tarihine Katkıları

Abstract

Çalışmaları dünya çapında kabul görmüş ünlü bilim tarihçisi Prof. Dr. Fuat Sezgin, İslâm bilim tarihikonulu sayısız esere imza atmıştır. Sezgin çalışmalarını, İslâm biliminin 800 yıl süren yaratıcılık devresinintüm yönleri ile ortaya çıkarılması ve tanıtılması üzerine kurgulamıştır. Şüphesiz Orta çağ İslâm bilimininen yetkin olduğu alanlarından biri de matematiktir. Sezgin’in, İslâm matematik tarihi alanındaki önemlitespitlerinin yanında gün yüzüne çıkardığı eserler, geometrik aletler mevcuttur. Orta çağ İslâmmatematikçileri sadece Yunan öncüllerinin eserlerini çevirmekle kalmamış, aynı zamanda yoğun yaratıcıfaaliyetleri sonunda matematiğin çehresini değiştirmişlerdir. Fuat Sezgin, Batı’daki gelişmelere kaynakteşkil ettiğini düşündüğü İslâm matematikçilerinin çalışmalarını, paraleller öğretisi, cebirsel geometri vetrigonometri başlıkları altında özetlemiştir. Sezgin’e göre, Öklid’in meşhur paraleller postulasından Ökliddışı geometrilerin keşfine giden yolda ve cebirsel geometriden analitik geometriye ulaşılmasında İslâmmatematikçilerinin katkısı, sanıldığından büyük olmuştur. Avrupalı matematikçiler, İslâmmatematikçilerinin kullandıkları argümanları çoğu zaman tekrar ederek ya da yeniden keşfederek bu yenimatematiksel alanlara ulaşmışlardır. Elbette bu gelişmelerde yaşadıkları dönemin bilimsel imkânlarının dakatkısı büyüktür. Batılı kaynaklar ile Sezgin’in görüşleri bu iki konu başlığında büyük ölçüdeörtüşmektedir. Ancak dik açılı koordinat sisteminin Descartes’a mı yoksa Ömer Hayyâm’a mı ait olduğukonusunda taraflar arasında bir mutabakat söz konusu değildir. Trigonometri alanında ise, Batılı kaynaklar,Tûsî’nin çalışmalarından bahsetmekte ancak “trigonometrinin kurucusu” sıfatını Tûsî’ye atfetmektenkaçınmaktadırlar. Anlaşılan o ki, bu yaklaşım, Sezgin’in sürekli vurguladığı “Batılı sübjektif bilimanlayışının” ürünüdür. Bunların yanında, Fuat Sezgin’in Diophantus’un kayıp kitaplarının Arapçanüshalarının gün yüzüne çıkarması, Antik Yunan matematiği hakkındaki çalışmaların seyrini değiştirmiştir.Ayrıca, matematik tarihi konulu eserleri, İslâm matematik tarihi araştırmaları için temel referansmahiyetindedir.