Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi Matematikçilerinden Ord. Prof. Ali Yar’ın Matematik Kitapları

Abstract

Yakın tarihte matematik tarihçileri tarafından, Osmanlılarda diferensiyel integral hesap, analitik geometri, sayılar teorisi gibi konubaşlıklarının yanında Salih Zeki, Hüsnü Hamid, Mehmed Nadir veVidinli Hüseyin Tevfik Paşa gibi önemli şahsiyetlerin eserlerinin deincelendiği akademik çalışmalar yürütülmüştür. Bu tarz çalışmalar, sonzamanlarda artmış olmasına rağmen yine de geç Osmanlı ile erkenCumhuriyet dönemi matematiğinin “künhüne vâkıf olmak” için örneklemi temsil etmekten uzaktır. Söz konusu dönemdeki önemli konubaşlıklarından biri de Ali Yar’ın matematik çalışmalarıdır.Ord. Prof. Ali Yar (1885-1965), 1908 yılında eğitim için gönderildiğiParis’ten, ülkemizin ilk, dünyanın üçüncü uçak mühendisi olarak yurdadönmüştür. Osmanlı son döneminde Galatasaray Sultanîsi ve İstanbulDarülfünununda fizik ve matematik dersleri vermiş, Cumhuriyet’inilanından sonra da çeşitli kurumlarda ders vermeye devam etmiştir.Ali Yar bu kurumlardaki görevleri sırasında Hüsnü Hamid, Salih Zekive Mehmet Nadir gibi dönemin önemli matematikçileri ile birlikteçalışmıştır. 1933 Üniversite Reformu’ndan sonra kadroda kalarak Ordinaryüs Profesörlüğe yükseltilen üç Türk öğretim elemanından biriolan Ali Yar, Kerim Erim’den sonra bir süre İstanbul Üniversitesi FenFakültesi Dekanlığını da yürütmüştür. Ali Yar’ın eserlerinin bilim tarihi açısından değerlendirildiği tek çalışma, Kozmografya adlı kitabınınincelendiği, Yavuz Unat tarafından kaleme alınan astronomi konulumakaledir (Unat 2013). Ali Yar’ın matematik çalışmaları, daha öncehiçbir çalışmaya konu teşkil etmediğinden aydınlatılması gereken bakir bir alan olarak karşımıza çıkmaktadır. Ali Yar ülkedeki matematiksel düşünüşü beslemek için biri Fransızcadan, beşi Almancadan olmak üzere, toplam altı adet cebir kitabınıTürkçeye çevirmiştir. Bu eserler çeviri için seçilirken, modern cebrintüm konularının Türkçeye aktarılması amaçlanmıştır. Ali Yar’ın liseleriçin yine Fransızcadan çevirdiği üç adet trigonometri konulu kitabı isepedagojik yönü kuvvetli olan eserlerdir. Bu çalışmada, Ali Yar’ın Almanca ve Fransızcadan çevirdiği söz konusu dokuz kitap matematikselaçıdan ele alınacaktır. Ayrıca Ali Yar’ın biyografisi ve diğer matematikçalışmaları hakkında da genel bir tablo çizilerek bundan sonra yapılacak olan derinlemesine araştırmalar için bir taslak sunulması hedeflenmektedir.