XIX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI-İRAN İLİŞKİLERİ VE SEFARETNAMELERİ IŞIĞINDA SEYYİD MEHMET REFİ EFENDİ’NİN İRAN ELÇİLİĞİ

Abstract

XIX. yüzyıl başlarında Osmanlı Devleti ile SafeviDevleti arasındaki ilişkiler iki ülkenin ortak rakibive düşmanı Rusya ile mücadele noktasındayürümüştür. Bu süreçte İran’da Kaçar Hanedanıiktidara gelmiş ve Fransa’nın girişimleriyle üçlübir ittifak kurulmaya çalışılmış, karşılıklı elçilerteati edilmiştir. Osmanlı Devleti 1807 tarihindeİran’a üçlü ittifak girşimiyle ilgili diplomatikgörüşmelerde bulunmak üzere Mehmet RefiEfendi’yi göndermiştir. Kaynaklarda kişilik olarak“uyanık, siyaset işleri ve adabını bilen birzat” şeklinde tarif edilen Mehmet Refi Efendi,bu elçiliği sırasındaki gözlemlerini ve anılarınıgeri dönüşünde Osmanlı merkezi yönetiminetakdim etmiştir. Bu münasebetle onun İran elçiliğinedair iki adet Sefaretnâme’si bulunmaktadır.Bu sefaretnameler çeşitli kütüphanelerdeel yazması halinde mevcut olduğu gibi 1914tarihinde Tarih-i Osmanî Encümeni Mecmuası’ndayayınlanan matbu nüshası da elimizdebulunmaktadır. Mehmet Refi Efendi, SefaretnâmelerindeOsmanlı-İran ilişkilerinin o dönemineait detaylı bilgiler vermektedir. 1806 yılındaOsmanlı Devleti ve İran, Fransa’nın teşvikiyle Rusya’ya savaş açmaya karar vermiştir. BöyleceOsmanlı Devleti ve İran, Rusya ile savaş halinegirmiş, bu da iki devleti birbirine yaklaştırmıştır.Böyle bir dönemde İran’a gönderilen MehmetRefi Efendi’nin gözlemleri ve verdiği malumatönemlidir. Bu çalışmada öncelikle XIX. Yüzyılbaşlarında Osmanlı-İran ilişkileir hakkında bilgiverildikten sonra Mehmet Refi Efendi’nin hayatıve Sefaretnâme’leri ışığında İran elçiliği vedönemin Osmanlı-İran ilişkileri incelenmiştir.