ANADOLU SELÇUKLU DÖNEMİ KÜLLİYE DÜZENLEMESİNDE CAMİ VE MEDRESE’DE ORTAK AVLU KULLANIMI

Abstract

Anadolu’da külliye mimarisi, Anadolu Selçukluları ile birlikte 13. yüzyılda görülmeye başlar. İmaret olarak da bilinen bu yapı toplulukları genelde cami ve medreseden oluşur. Külliyelerin en önemli iki yapısı cami ve medrese ile avlunun plan şeması, birçok kültür çevresinden etkilenmiştir. Orta Asya Türk, Büyük Selçuklu ve Zengi mimarisi en önemlileridir.Anadolu Selçuklu külliyelerinde avlu, cami ve medrese plan şeması içerisinde bir kamusal alan oluşturacak şekilde düzenlenmiştir. Böylece tarihi süreç içerisinde, hem cami hem de medreseye ait ortak avlu düzenlemesi, külliye plan şemasında yerini almıştır. Cami ve medrese için ortak avlu kullanımının erken ve öncül örnekleri Zengi mimarisinden etkilenen Artuklu bölgesinde görülür. Mardin Şehidiye Mardin/Harzem Taceddin Mes’ud örnekleri, açık avlulu medrese plan düzenlemesi içerisinde “cami-yarım medrese kaynaşmaları” olarak ortaya çıkar. 13. yüzyıl ile birlikte, Kayseri Hacı Kılıç Cami ve Medresesi örneğinde olduğu gibi mescid, medrese içerisinde planlanan küçük bir olmaktan çıkmış ve serbest tasarımlı bir birim olarak yerini almıştır. Avlu ise artık hem cami, hem medrese arasında ortak avlu olarak tasarlanmaya başlamıştır.Daha sonra İlhanlı, Beylikler ve Erken Dönem Osmanlı külliye kuruluşlarında, cami-medrese odaklı külliyelerde ortak avlu düzenlemesi farklı yorumlar ile gelişimini sürdürmüştür.