THE ELEMENTS OF CULTURE IN MENÂKIB-I ŞA’BÂN-I VELÎ

Abstract

Menkabe/Menkıbe, velîler etrafında şekillenen kerametleri anlatan türün adıdır. Menkıbelerin bir araya getirildiği eserlere ise "menâkıbnâme" denir. Velîlerin âsitânelerinde ve çeşitli meclislerde okunan bu menakıpnameler asırlarca dinleyenlerin gönlünü cezp etmiştir. Menakıpnamelerin yazılışının asıl sebebi velînin müritlerinin yetişmesi ve tarikatın bütünlüğünü sağlamaktır. Bununla birlikte menakıpnamelerden tarihi olaylar ve tarihi şahsiyetlere dair önemli bilgilere ulaşılabilmekte, Menakıpnamelerin bir başka önemi de kültür çalışmalarına katkısıdır. Tasavvuf kültürüne, toplum hayatına, geleneklere, geleneksel dünya görüşüne dair pek çok bilgiye menakıpnameler aracılığıyla ulaşılabilmektedir. Makaleye konu olan Menâkıb-ı Şa'bân-ı Velî'de, Hz. Pîr Şeyh Şabânı Velî'nin ve Hz. Pîr'den sonra posta oturan dört halifesinin menkıbelerine yer verilmiştir. Menakıpname beşinci postnişin Ömer Fuâdî tarafından 1604'te yazılmıştır. Bu çalışmada söz konusu menakıpname kültür unsurları açısından incelenmiştir. Mekânlar, şahıslar, iş ve meslekler, eşyalar, giyim-kuşam, yiyecek ve içecekler, halk hekimliği, ekonomi, zaman kavramları, meteoroloji, toplumsal hayat, halk inançları, tekke kültürüne ait unsurlar, atasözü ve deyimler, kalıp sözler ve ilişki sözleri, hitaplar, keramet motifleri ve isimler tespit edilmiştir. Menâkıb-ı Şa'bân-ı Velî, genel olarak 16. ve 17. yüzyıllar Türk kültürü, özelde ise Kastamonu kültürü için önemli bir kaynaktır. Şeyh Şabân-ı Velî'nin merkezinde olduğu tekkesinin ihtiyaç sahiplerinin, darda kalanların dertlerine derman; hastaların şifa aradıkları önemli bir mekân olduğu menakıpnameden anlaşılmaktadır. Tekkenin kapısının herkese açık olduğu, Hz. Pîr'e sadece Müslümanların değil gayrimüslimlerin de itibar ettiği tespit edilmiştir. Dolayısıyla Şeyh Şabân-ı Velî ve tekkesi toplumsal hayatta birleştirici bir rol oynamıştır. Bu rol günümüzde de devam etmektedir