ATIF VE ŞART DELİLLERİ VE EHL-İ SÜNNET KELÂM EKOLLERİNİN İMAN GÖRÜŞLERİNİN TEŞEKKÜL SÜRECİNDEKİ İZDÜŞÜMÜ

Abstract

Hz. Peygamber’in vefatından sonra halifelik mücadelesinin tetiklediği siyasi olaylarıninançla ilgili sorunları yaratması nedeniyle iman ve küfrün tanımı, kapsamı, iman-amel ilişkisigibi sorunlar tartışılmaya başlanmıştır. Bu yüzden Müslüman toplumun kendi içinde aşmayaçalıştığı ilk sorunlardan biri hiç kuşkusuz iman-küfür meselesi olmuştur. Bu itibarla gelenekselfırkaların iman-amel münasebetleri bakımından farklı yaklaşım modelleri geliştirmiş olduğugörülmektedir. Bu ekolleri ‘ameli imana dâhil eden’ ve ‘amel ile imanı birbirinden ayıran’mezhepler olmak üzere ikiye ayırmak mümkündür. Amel-iman ilişkisine yönelik ileri sürülenfikirler akli ve nakli delillerle temellendirilmeye çalışılmıştır. Amellerin imandan bir parçaolmadığı görüşünü kanıtlamak amacıyla kullanılan en kuvvetli deliller dil mantığına dayalıolarak oluşturulan ‘atıf’ ve ‘şart’ delilleridir. Atıf delili, matûf ile matûfun aleyhin; şart delili iseşart ile meşrûtun dil kaideleri gereği birbirinden farklı olduğu esasına dayanan iki delildir. Buiki delil, zaman bakımından farklılıklarla beraber Ehl-i Sünnet ekolü tarafından kullanılmışdelillerdir. Biz makalemizde hem iman meselesinin temellendirilmesinde belirleyici roloynayan atıf ve şart delillerinin tarihi sürecini hem de bu delillerin Ehl-i Sünnet’in iki kelamekolünün iman görüşü üzerindeki etkilerini ele almayı ve analiz etmeyi hedefledik.Çalışmamızın sonunda ise bu iki delilin kaynağının Mürcie mezhebi olduğu, tüm Mâturîdîlerinde bu delili kullandığı, ancak ilk Eş’arîlerin bu delilleri kullanmayıp sonraki Eş’arîlerinkullandığı ortaya çıkmıştır. Bu delillerin kullanılması ile imanın artıp eksilmesi meselesiarasında bağlantı olduğu ortaya çıkmıştır. Mürcî ve Mâturîdîlerin bu delilleri her zamankullanmaları onların imanda artma ve eksilmeyi reddettiklerini göstermektedir. ÖncekiEş’arîlerin bu delilleri kullanmayıp sonrakilerin kullanmaları ise, Eş’arîlik’te imanın artma veeksilmesi meselesinde farklı görüşlerin varlığını ve bu konuda bir tekâmül süreci yaşandığınıgöstermiştir.