TÜRKİSTAN MUHTARİYETİ DEVLETİ’NİN KURULUŞ VE YIKILIŞINDA YAŞANANLAR İLE BUNUN “ÖZBEK CEDİT” ŞİİRİNE YANSIMASI

Abstract

1917 Ekim İhtilâli’nden sonra Türkistanlı aydınlar tarafından millî değerler, inanç, hukuk ve demokratik ilkeler esasında Türkistan Muhtariyeti Devleti adında bağımsız bir devlet kurulmuştur. Türkistan Muhtariyeti Devleti’nin hükûmeti tarafından kısa zaman içinde bu devletin millî ordusu oluşturulmuş; bayrağı göndere çekilmiş, millî marşı kabul edilmiş, millî parası ile anayasası hazırlanmıştır. Bu devletin kurulmasında Türkiyeli subay ve siyasetçilerin büyük katkıları olmuştur. Ancak, Türkistan Muhtariyeti Devleti Bolşevik hükûmeti tarafından yok edilmiştir. Esaret hayatına devam etmek istemeyen Türkistanlı Ceditçi aydınlar, vatanlarını Bolşevik müstemlekesinden güç kullanarak kurtarmak için Türkistan Millî İstiklâl Hareketi adı altında ülke tarihindeki en büyük silâhlı mücadele hareketini başlatmışlardır. Bu silâhlı mücadeleye Türkiye’den başta Enver Paşa olmak üzere birçok subay iştirak etmiş, Türkistanlı mücahitlerle birlikte Türkistan’ın hürriyeti için can verip can almışlardır. Bütün bu tarihî olaylar Özbek Cedit şiirine aksetmiştir. Çolpan, Hamza, Fıtrat, Batu, Elbek, Kâmî, Sıdkıy… gibi Ceditçi şairler şiirlerinde dönemin olaylarını tüm teferruatıyla bazen büyük bir sevinçle bazen de hüzünlü ve öfke dolu bir dille terennüm etmişlerdir. Bu bağlamda Bolşevik İhtilâli’nden sonraki dönemde Türkistan Muhtariyeti Devleti’nin kuruluşu için yapılan mücadeleler, Türkistan Muhtariyeti’nin ilânı, Türk-İslâm ülkeleri ve halklarının “düşmana” yani Sovyetlere karşı birlik olmaları için yapılan çağrılar, Türkistan Muhtariyeti’nin Sovyetler tarafından yıkılışı, Türkistanlılara uygulanan soykırım, Sovyetlerin iki yüzlülüğü, işgalcilere karşı vatanın savunulması, isyan ve kardeş Anadolu Türklüğünden yardım talebi gibi temalar Özbek Cedit şiirinin esas konusunu oluşturmuştur.