Taşköprîzâde’de Din-Felsefe İlişkisi

Abstract

XVI. yüzyıl Osmanlı düşünürlerinden olan Taşköprîzâde Ahmet Efendi (1495-1561) kelâm,fıkıh, tefsir, ahlâk, mantık, biyografi, ilimler tarihi, Arap dili ve edebiyatı, tıp gibi pek çok alandaeserler kaleme almıştır. Osmanlı âlimlerini tanıttığı eş-Şekâikun-numâniyye eseriyle meşhur olmuştur. Miftâhu’s-saâde ve misbâhu’s-siyâde adlı eserinde İslâm düşünürlerinin ilimler tasnifigeleneğini sürdürmektedir. Mezkûr eserde din ve felsefenin konumlarını göstermekte, diğer ilimlerle olan münasebetlerine dair ipuçları da vermektedir. Düşünce dünyasında akıl ve vahyin birbiriyle olan münasebeti yüzyıllardır tartışılagelmiştir. Nitekim burada akıl felsefeyi, vahiy de dinîtemsil etmektedir. Zira felsefî ilimlerde kaynak akıl iken, dinî ilimlerde vahiydir. Din ve felsefenin temel olarak konusu ve amaçları aynı olsa da kaynaklarının farklı olmasından dolayı pek çokdüşünür tarafından farklı görüşlerle değerlendirilmişlerdir. İslâm felsefesinde Kindî ile başlayanİbn Rüşd ile önemli bir aşama kaydeden din-felsefe ilişkileri Osmanlı düşünürleri tarafından daele alınmıştır. Taşköprîzâde Ahmed Efendi de bunlardan birisidir. O Miftâhu’s-saâde adlı eserindezahir ilimleri dinî (şer’î) ve aklî (felsefî) ilimler olarak ele alır. İlimleri teorik ve pratik olmalarınagöre de taksim eden düşünür, felsefe yani hikmet ilimlerinin kaynağı olarak İdris peygamberi görür. Ona göre İdris peygambere şeriat ilminin yanında, nazarî hikmet ve yıldızlar ilmi de verilmiştir. O halde peygamberdeki din ve felsefe bu açıdan bakıldığında birbiriyle çelişmez gözükmektedir. Bu çalışmada Taşköprîzâde’nin ilimler taksimi göz önüne alınarak, din ve felsefeye dairgörüşleri ele alınacak, Osmanlı düşüncesine katkıları değerlendirilecektir.