MERVÂNÎLER DÖNEMİ EMEVÎ HAC EMİRLERİ VE UYGULAMALARI

Abstract

Kâbe’nin varlığı ve bir ibadet merkezi olarak Arap yarımadasında bilinmesi çok eskiye dayanmaktadır. İslâm öncesi Arap toplumları ferdi ve toplumsal ibadet ihtiyaçlarını ve uygulamalarını harem olarak kabul edilen Kâbe’de ifa etmeye özen göstermekteydiler. Bu ibadetlerin başında da hac gelmekteydi. Çünkü Araplar, hac ibadetinin Hz. İbrahim tarafından tesis edildiğine inanmaktaydılar. Zamanla hem inançsal hem de şekilsel bir kısım değişikliğe uğrasa da câhiliye Araplarında haccın yeri ve değeri hiç kaybolmamıştır. İslâm dini de haccı bir ibadet yükümlülüğü olarak tesis etmiş ve Mekke’nin fethinden bir müddet sonra da farz kılmıştır. Ferdi ve toplumsal bazı özelliklerle bezenmiş olan bu yeni ibadetin yükümlülüklerini yerine getirmek için ilk hac emiri olarak Hz. Ebû Bekir görevlendirilmiştir. Bir yıl sonra da Hz. Peygamber bu görevi yerine getirmiştir. Emevîlere gelinceye kadar raşid halifeler ve ashâb arasından görevlendirdikleri kişiler, hac emirliğini yerine getirmişlerdir. Emevîler ise kutsiyetinin yanında, İslâm toplumuyla yaşadıkları bazı sıkıntıları bertaraf etmek ve gelecekle ilgili bazı tasarruflarını kolaylaştırmak için hac emirliğinin toplumsal gücünden istifade etmeye çalışmışlardır. Bu nedenle hac emirlerini hep kendi kabile üyelerinden seçmeye dikkat emişlerdir. Bu durumu hem Süfyânîler hem de Mervânîler döneminde görmek mümkündür. Bu çalışmada, Mervânîler dönemi içerisinde değerlendirdiğimiz Abdullah b. Zübeyr’in hac emirliği ve uygulamalarıyla birlikte, Mervânî hac emirleri ve uygulamaları incelenmiştir. Dört farklı kaynaktan tespit ettiğimiz altmış sekiz yıllık hac emirleri, tablolarda gösterilerek anlaşılır hale getirilmeye çalışılmıştır. İttifak ve ihtilaf edilen hac emirlerine vurgu yapılarak varsa Haremeyn’le ilgili önemli hizmetlerine ve uygulamalarına temas edilmiştir.