II. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ BASIN-İKTİDAR İLİŞKİLERİ: İKDÂM GAZETESİ ÖRNEĞİ

Abstract

Basın, var olduğu günden itibaren iktidarların ilgisini üzerine çekmiştir. Yapısı itibariyle halkı etkileme potansiyeli olan bu ürüne iktidarlar kayıtsız kalamamıştır. Etki alanının genişliği hakkında yeterli bilgiye sahip olunmaması, basın ile iktidar arasındaki ilişkinin tarihsel süreçte birçok kırılma yaşamasına sebep olmuştur. Çizgisel bir gelişim göstermemekle birlikte iktidarların basın üzerindeki etkileri tarihsel süreç içerisinde basın lehine hafiflemiştir. Osmanlı Devleti’nde basının gelişimi Avrupalı çağdaşlarına göre geç yaşanmıştır. Avrupa’da ilk gazeteler ortaya çıktığında Osmanlı Devleti’nde henüz Türkler tarafından matbaa dahi açılmamıştı. Bu sebeple Avrupa basınının özgürlük alanını genişlettiği dönem, Osmanlı Devleti’nde basının kontrol altına alınması ve devamında sansürün yoğunlaştığı zamana denk gelmiştir. II. Abdülhamit’in yönetim anlayışı basının kontrol altında tutulmasına uygun olduğundan, yerli basın hareket kabiliyetini kaybederken Avrupa’daki Türkçe yayınlar dönemin Türk basınının lokomotifi halini almıştır. Bununla birlikte II. Abdülhamit dönemi yurtiçi basınının hiçbir etkisinin olmadığı da söylenmemelidir. Her şeyden önce Osmanlı Devleti sınırları içinde basın tarihinin kesintiye uğramamasına vesile olmuşlardır. İlaveten jurnalciliğin adeta meslek haline geldiği ve sansürün dozunun olabildiğince arttığı bir ortamda kendilerine has yöntemler geliştirerek varlıklarını devam ettirmişlerdir. Yurtiçi siyasi olaylara girmeksizin satışlarını belli seviyelerde tutmayı başarmış, aldıkları tahsisatlarla iktidarın beslemesi eleştirilerine rağmen mesleklerini sürdürmüşlerdir. İkdâm da aynı atmosferin ürünü olarak çağdaşı basın ürünlerinin yaşadıklarından nasibini almıştır. Bu yönüyle dönemin basın-iktidar ilişkilerine ayna tutacak verilere sahiptir.