OSMANLI KELÂMINDA MÂTÜRÎDÎLİK VURGUSU: ŞERḤU’L-‘AḲĀİD HAŞİYELERİNDEKİ TEKVİN TARTIŞMALARI BAĞLAMINDA BİR İNCELEME

Abstract

Bu çalışmada Osmanlı döneminde Şerḥ’ul-‘Aḳāid üzerine yazılan bazı hâşiyeler incelenerek, tekvin konusubağlamında bu haşiye yazarlarının mezhebî kimlikleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Amacımız Osmanlımedreselerinde Eş’arî kelâm kitaplarının okutulmasından hareketle Osmanlı’nın Eş’arîliği benimsediğine dairkanaatin doğru olup olmadığını tespit etmektir. Sa’deddîn et-Teftâzânî’nin (792/1390) Şerḥ’ul-‘Aḳāid adlı eseriOsmanlı Devleti zamanında haşiyeleri ile birlikte okunan önemli bir kelâm kitabıdır. Ömer en-Nesefî’nin(537/1142) görüşlerinin Eş’arîlik perspektifinden şerh edildiği bu kitap, kelamın şerh ve hâşiye dönemininönemli örneklerinden biridir. Teftâzânî bu kitapta hem Mâtürîdî kelâm ekolünü benimseyen Nesefî’ningörüşlerini hem de kendi değerlendirmelerini beraberce anlatmıştır. Kitabın bu yapısı, üzerine hâşiyelerinyazılmasına ve Ehl-i sünnet’in iki kelâm ekolünün görüşlerinin bu kitap üzerinden tartışılmasına yol açmıştır.Bu çalışmada Osmanlı Dönemin meşhur kelâm âlimleri olan Aḥmed b. Mûsâ el-Ḥayâlî (875/1470), MuṣliḥuddînMuṣṭafa el-Kestelî (901/1496) ve Ramażan b. Muḥammed’in (1017/1608) Teftâzânî’nin tekvin konusundakigörüşleri üzerine yazdığı şerhler incelenmiştir. Ḥayâlî’nin görüşlerinin anlaşılması bakımından Ḳul (veya Ḳavl)Aḥmed b. Ḫıżır el-Kâzerûnî (950/1543) ve Abdülḥakîm es-Siyâlkûtî’nin (1067/1657) açıklamalarına da yerverilmiştir.