Fudayl b. ‘Iyâd’ın (ö. 187/802) Hayatı ve Tasavvufî Yaklaşımları

Abstract

Fudayl b. ‘Iyâd, tasavvuf tarihi açısından tabiînden sonra gelen ilk dönemin önemli sûfilerinden birisi kabul edilir. Onun zühd anlayışı, tasavvufî görüş ve düşünceleri daha sonra gelen sûfileri etkilemiştir. Arap asıllı Fudayl, Horasan’da doğmuş, Kûfe’de ilim tahsil etmiş ve ömrünün son dönemini de vefat ettiği yer olan Mekke’de geçirmiştir. Bu açıdan bakıldığında farklı bölgelerin neşvelerini, kültür ve medeniyet izlerini kendisinde toplamıştır. Fudayl’ın sûfi kimliğinin önünde çok güçlü ilim kimliği bulunmaktadır. Fudayl’ın iki mezhep imamıyla bağlantısı vardır. Bu bağlamda o, Ebû Hanîfe’nin talebesi, İmâm Şâfi‘î’nin de manevî neşvesinin oluşmasında etki eden hocalarından birisidir. Fudayl, manevî hayatını ilmin rehberliğine göre tanzim etmiş, Kur’an ve sünneti esas almıştır. Onun tasavvuf anlayışı zühd temellidir. Fudayl sadece zühd anlayışıyla yetinmemiş ma‘rifet, muhabbet ve rızâ gibi konularda ilk görüş beyan eden sûfilerden olmuştur. Fudayl kendi içsel hayatının imarı dışında toplumun ıslahı konusunda mücadeleci ve aksiyoner kişiliğiyle de ön plana çıkmıştır. O, toplumun sorunlarıyla ilgilenmiş, idarenin ıslahı için gayret göstermiştir. Onun mücadelesi Ehl-i sünnet anlayışının toplumda hâkim olması ve bid‘atların yok edilmesi üzerine kuruludur.