MEVLÂNÂ'DA BİLGİ-AHLÂK İLİŞKİSİ* Fatma Zehra Pattabanoğlu

Abstract

Aklın bilme ve eyleme dayanan teorik ve pratik ayrımı, Aristoteles'ten beri tartışılagelmektedir. Bu bağlamda teorik akıl, bilgi felsefesinin; pratik akıl da ahlâk felsefesinin temellerini teşkil etmektedir. Pratik aklın, bilginin uygulama alanı olarak düşünülmesi durumunda, bilginin davranışların yönünü belirlemedeki önemi ortaya çıkmaktadır. Böylece özellikle mutasavvıflarda bilgiyle amel etme, nefsi arındırma, ibadetlerle, zikir ve tefekkürle kişiyi olgunlaştırma, muhabbetle gönlü mutmain kılma ahlâkın belli başlı amaçlarını oluşturmaktadır.Mistisizmin önemli bir siması olan Mevlânâ, metafizik bilginin akla değil, sezgi ve keşfe dayandığını söyleyerek, bilgide yöntem olarak aşk metodunu kullanmaktadır. Dolayısıyla Mevlânâ akıl-nefs, bilgi-ahlâk ve Tanrı-insan ilişkilerinin bir sonucu olarak aşk ahlâkı diye nitelendirebileceğimiz bir anlayışı yansıtmaktadır. Bu makalede Mevlânâ'da bilginin, ahlâkı nasıl etkilediği, bilgi ve ahlâk olmaksızın aşka varmanın mümkün olup olmadığı, aşk olmaksızın bilgi ve ahlâkın, sonsuz mutluluğa götürüp götüremeyeceği Mesnevî bağlamında ele alınacaktır.