Tefsirde İsrâiliyat Tartışmaları: Mukâtil b. Süleyman ile Muhammed Âbid el-Câbirî Örneği

Abstract

Kur'an-ı Kerim nüzulünden kıyamete kadar her asra, o asrın gerçekleriyle hitap etme kabiliyetine sahiptir. Ancak Kur'an’ın sahip olduğu bu muhteşem potansiyel günümüze kadar müfessirlerin gayretleriyle gözler önüne serilmiştir. Bu bağlamda telif edilmiş olan onlarca rivayet ve dirayet tefsiri mevcuttur. Müfessirler Kur’an ayetlerini yorumlarken birçok veriyle birlikte Ehl-i kitaptan gelen rivayetleri de kullanmışlardır. Ehl-i kitaptan alınan bu bilgi ve rivayetlerin değerlendirilme usulü müfessirler arasında farklılık göstermiştir. Kur’anî bilgilerin İsrâilî rivayetler çerçevesinde ele alınmasının tarihi seyir içerisinde uğramış olduğu muhtemel farklılıkların tespit ve değerlendirilmesi, elimizdeki ilk tam tefsir çalışması bulunan Mukâtil b. Süleyman (ö.150/767) ve modern dönem müfessirlerinden Muhammed Âbid el- Câbirî’nin (1936-2010) eserlerinin mukayesesi çerçevesinde ele alınmaya çalışılmıştır. Bu çalışma ilk ve son dönemi temsil eden bu iki mühim eser örneğinde tefsir tarihinin en erken döneminden günümüze geldiğimizde müfessirlerin Kur'an’ın bu anlamsal boşluklarını doldurmak için İsrâilî rivayetler karşısındaki reflekslerinde değişkenlerin ve sabitelerin olup olmadığını problem edinmiştir. Çalışmanın amacı ise erken dönem tefsirlerinde var olan İsrâilî rivayetleri okuma yöntemlerine alternatif sunmak, bu rivayetlere karşı çağdaş tefsirlerin reflekslerini ortaya koymak ve değerlendirmek ve bu alanda yapılacak tefsir araştırmalarına katkı sağlamaktır. Sonuçta İsrâiliyat, Mukâtil’de bir tefsir yöntemi olarak kullanılmasıyla birlikte erken dönemin kültürünü, aklını ve paradigmasını yansıtması açısından önemli bir değere sahiptir. Buna karşılık mezkûr rivayetler Câbirî’de ise yerini daha dar kapsamlı ve fakat akademik bir formatta Kitab-ı Mukaddes’ten doğrudan alıntı yapmak suretiyle Kur'an kıssalarını birlikte okumaya bırakmıştır.