Emevîler Döneminde ‘Mevâlî’

Abstract

Çalışmamızda mevâlînin farklı alanlarda nasıl değerlendirildiklerini nasılyaşadıklarını, Müslüman dünyaya katkılarının neler olduğunu ortaya koymaya çalıştık.Şüphesiz böyle bir konuyu ele almanın zorlukları vardır. Bunların başında kaynaklardamevâlî-köle anlamına gelen isimlerin farklılığıdır. Arap toplumunda bunların nasılkullanıldığını, kadim Arap geleneğinde ne anlam içerdiğine de temas ettik.Arap asabiyeti Hz. Peygamber’in vefatından sonra yeniden ortaya çıkmıştır. Bununsonucu olarak da mevcut kültürün bir parçası olarak mevâlî kavramı yeni bir anlam veönem kazanmıştır. Kurucu unsur olan Araplar, kendilerine göre sonradan Müslüman olanfarklı unsurları mevâlî olarak adlandırdılar. Arapların geleneksel kavramı olan “mevâlî”artık geniş halk kitlelerini ve farklı coğrafyaların insanlarını ifade etmek için kullanılan birkavram haline geldi.Bu dönemde artan fetihler ve yeni unsurların Müslüman topluma girmesi sonucuAraplar nüfus olarak da azalmaya başladı. Bu durumda yönetici elit tedbir olarak mevâlîadını verdikleri Arap olmayan ama Müslüman olan insanları kontrol altında tutmayabaşladı. Bunu da uyguladığı politikalarla gösterdi. Ancak bu politikalar hoşnutsuzlukmeydana getirdi. Türklerin Emevîler döneminde mevâlî içinde seçkin bir yer almayabaşladıkları söylenebilir. Bu makale ortaya koymuştur ki mevâlî Emevîler döneminde de her alanda sanılanın/bilinenin aksine etkindi. Çünkü Emevîler döneminin ilerleyen yıllarında sayıları artmıştır.Emevîler dönemi paradigmanın değiştiği, İslâm’ın temel ilkelerinin yerine kabilenin öneçıktığı bir dönem olmuştur.