21. YÜZYIL BAŞINDA TÜRKİYE KAZAKİSTAN İLİŞKİLERİ

Abstract

Sovyetler Birliğinin dağılması ile 1991’de bağımsızlığını kazandıktan sonra Kazakistan,uluslararası güç dengesini gözeten ve Nursultan Nazarbayev’in “çok yönlü dış politika”biçiminde tanımladığı bir dış siyaset izlemektedir. Rusya’yı önceliğine alan ve Çin ile deolumlu ilişkilerini devam ettirmek isteyen Kazakistan, aynı zamanda komşu ülkeler veABD ve Avrupa Birliği ülkeleriyle de yakın ilişkiler kurmak niyetindedir. Bütün bunlarınyanında Türkiye de Kazakistan için müttefik ve dost bir ülke konumundadır. Türkiye,Kazakistan’ın bağımsızlığını tanıyan ilk ülkedir. Bu durum, yalnızca diplomatik bir ilişkibaşlatmanın ötesinde son derece önemli sembolik anlamlar taşıyan bir siyasi girişimolarak değerlendirilebilir. Türkiye’nin bu cesur davranışında uzun yıllardan beri OrtaAsya Türklerine duyulan sevgi ve özlemin rolü büyüktü. Maalesef, daha sonraki ilişkilerede bu duygusal yaklaşım damgasını vurmuş, Orta Asya cumhuriyetlerinin kültürel altyapısını ve mevcut durumunu anlamadan atılan adımlar kalıcı olmamıştır. Dolayısıylabağımsızlık sonrası gelişen ilişkiler 1993 sonrasında düşüş göstermiş, 2002’den itibarentekrar yükselişe geçen ilişkiler inişli-çıkışlı bir grafik çizmiştir. Özellikle 2016 sonrasıTürkiye’nin Türk Dünyasına ilgisinin artmasında, Orta Doğu politikasında yaşadığısıkıntılar sebebiyle alternatif coğrafyalara yönelime isteği ve MHP faktörü etkiliolmuştur. İki ülke ilişkilerinin gelişmesinde ortak tarihi, kültürel ve manevi bağlar önemlirol oynamıştır. Kazakistan’ın bağımsızlığını kazanmasından sonra Türkiye ile imzalanançok sayıdaki anlaşmalarla çeşitli alanlardaki ilişkiler ve işbirliği esasları düzenlenmiştir.İki ülke arasındaki siyasi ilişkilerin gelişmesine paralel olarak Kazakistan, Türkiye’nin bölgedeki en önemli siyasi ve ekonomik ortaklarından biri haline gelmiştir. Özellikle AKParti’nin 2002’de iktidara gelmesinden itibaren ilişkiler büyük bir canlılık kazanmıştır.Antalya’da 2006’da yapılan Türk Zirvesi’nde Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ile işbirliğialanında önemli adımlar atılmıştır. Yine Kazakistan Cumhurbaşkanı NursultanNazarbayev’in 2009 Ekim ayında Türkiye’ye gerçekleştirdiği ziyaret sırasında imzalananStratejik Ortaklık Anlaşması ile ilişkiler yeni bir boyuta taşınmıştır. Bu arada belirtmekgerekir ki Nazarbayev, Türk Dünyası liderliğine de oynamaktadır. Ülkesinde Kazakkimliğinin desteklenmesi ve devlet inşası çabasında bulunana Nazarbayev’in kimiicraatlarıyla Atatürk’ü örnek aldığı da söylenebilir. Bu bağlamda okullarda Kazakçadersleri konulmuş, yazılı ve görsel basında belli oranlarda Kazakça yayın yapmamecburiyeti ve bazı devlet görevlerinde atamalarda Kazakça bilmek şartı getirilmiş, bunailaveten Latin Alfabesine geçiş sağlanmıştır. Öte yandan, Başbakan Tayyip Erdoğan’ınMayıs 2012’de Kazakistan’a gerçekleştirdiği resmi ziyarette Yüksek Düzeyli Stratejikİşbirliği Konseyi (YDSK) kurulmuş ve Türkiye Kazakistan stratejik ilişkileri kurumsalbir çerçeveye oturtulmuştur. Günümüzde Türkiye ile Kazakistan arasındaki en önde gelenkonu, petrol boru hatlarıdır. Türkiye, enerji kaynaklarını çeşitlendirmek amacıylaKazakistan, Azerbaycan ve Türkmenistan’dan petrol ve doğalgaz ithal etmektedir. Bubağlamda Türkiye’nin Türk Cumhuriyetlerine yaklaşımının özellikle enerji ve ekonomimerkezli olduğu söylenebilir. Türkiye ile Kazakistan arasındaki ticaret hacmi 2017 yılıOcak-Eylül döneminde, toplam 2 milyar Dolara yaklaşmıştır. Hedef, ikili ticarethacminin 10 milyar Dolara yükseltilmesidir. Türkiye ile Kazakistan’ın bölgesel veuluslararası alandaki işbirliği de süratle gelişmektedir. Avrasya coğrafyasında huzur vebarışın tesis edilmesi için iki ülke öncülüğünde Türk Dili Konuşan Ülkeler Zirvesioluşturulmuş; Türk Konseyi’nin ve TÜRKPA’nın kuruluşunda Türkiye ile birlikteKazakistan önemli rol oynamıştır. Türk Cumhuriyetleri arasındaki kültürel ilişkileridüzenleyen kurum olan TÜRKSOY ise Türk Konseyi’ne bağlıdır. Kazakistan ayrıcaUluslararası Türk Akademisi’ne de ev sahipliği yapmaktadır. Eğitim ve kültür alanındakiişbirliği de iki ülke ilişkilerinin önemli bir boyutunu teşkil etmektedir. Hoca AhmetYesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi son derece önemli bir işlev görmektedir. Buçalışma, Kazakistan ile Türkiye arasındaki ilişkilerin analizini yaparak, AK Partidönemindeki ilişkilerin gerçek boyutunu tespit etmeyi amaçlamaktadır. Makaledeöncelikle, dönemin Türkiye ve Kazakistan’ın dış politikalarının temel özellikleriincelenecek, ardından da Türkiye ile Kazakistan arasındaki siyasi, sosyal, kültürel veekonomik ilişkiler özellikle AK Parti Hükümetleri dönemi esas alınarak aydınlatılmayave değerlendirilmeye çalışılacaktır.