ORTA ÇAĞ’DA ‘KÖLELİK’ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Abstract

Bu çalışmada köleliğin Orta Çağ dünyasındaki algılanışı, yeri ve önemi üzerindeduruldu. İnsana bakışı da esas alan bir perspektiften ele alınan köleliğin ekonomik,kültürel ve dinî yansımaları dikkate alınarak incelendi. Geçmişte yaşananlar üzerindenkültürleri ve dönemin insanını itibarsızlaştırmanın yanlış olduğu, hem Avrupa’nın hemde Arap yarımadası bağlamında müslüman doğunun bilhassa tarihini incelemesiningereği ortaya çıkmaktadır.Orta Çağ Avrupası’nda üretimin insan gücüne dayanması ile burjuvazi üretmesi, sınıflıtoplum oluşturması, üretim araçlarının değişmesi ile de yavaş yavaş kölelerinişgücünden vazgeçilmesi dikkat çekicidir. Öte yandan Avrupa’da köleliği doğuran vedestekleyen etken kölelerin işgücünden yararlanmak iken, Arap yarımadasında ise özelhizmet, ticaret ve diğer işlerdir.İslâm sonrası dönemde köleliğin esas kaynağının savaş esirleri olduğu gerçeğini dedikkatlerden uzak tutmamak gerekir. Fetihlerin yoğun olduğu yıllarda alınan esirlerinihtiyaçlarının karşılanması ve sosyal hayata katılımlarının sağlanması kolay olmamıştır.Bu yıllarda yaşanan olumsuzluklar tarihe insan hakları açısından olumlu olduğu kadarolumsuz kanaatlerin de kaydedilmesine de neden olmuştur. Buna rağmen Kur’an’da vehadislerde köle edinmek ile ilgili bir emir yoktur. Aksine köle azat etmeninfaziletlerinden söz eden âyet ve hadisler vardır. Bununla toplumda mevcut kölelerintasfiyesi amaçlanmıştır. Kölelik, azat yoluyla sona ererse de İslâm, köleliği azaltmak veeritmek maksadıyla bir takım hürriyete kavuşturma yolları da kabul etmiştir.