Kazdağı Göknarının (abies nordmanniana subsp. equi-trojani (asc. & sint. ex boiss.) coode & cullen) ağır metal kirliliğinin izlenmesinde biyomonitor olarak kullanılabilirliği

Abstract

Günümüzde dünya genelinde, bugüne kadar benzeri görülmemiş bir plansız sanayileşme ve kentleşme süreci yaşanmaktadır. Kentleşme, nüfus artışı, endüstriyel faaliyetler, trafik ve insan faaliyetleri çevre kirliliğini artırmış, bu süreç havada kirletici miktarlarının da anormal seviyede artışına sebep olmuştur. Hava kirliliği o kadar ciddi boyutlara ulaşmıştır ki son dönemlerde birçok ülkenin en önemli sorunlarından birisi durumuna gelmiştir. Hava kirliliği bileşenleri arasında belki de en önemlileri ağır metallerdir. Bunun en önemli sebebi ağır metallerin bazılarının canlılar ve özellikle insanlar için düşük konsantrasyonlarda bile toksik veya kanserojen etkiye sahip olmalarıdır. Ayrıca hemen hemen bütün metaller belirli bir miktarın üzerinde alındığında insan bünyesinde toksik etki oluşturabilmektedir. Ağır metaller bu zararlarının yanı sıra doğada kolay kolay bozulmaz ve yok olmazlar. Ayrıca canlı bünyelerinde, biyobirikme eğilimindedirler. Bundan dolayı havadaki ağır metal konsantrasyonlarının değişiminin izlenmesi son derece önemlidir. Özellikle kent merkezlerinde nüfus yoğunluğunun fazla olduğu bölgelerde bu durum daha büyük önem taşımaktadır. Zira kent merkezlerinde taşıtlar önemli bir kirlilik kaynağıdır. Taşıtların egzoz gazları, tekerlekleri, araç aşınmaları havadaki ağır metal konsantrasyonuna önemli ölçüde katkıda bulunmaktadırlar. Havadaki ağır metal kirliliğinin izlenmesinde en etkili yöntemlerden birisi biyomonitorlerdir. Biyomonitorler bünyelerinde metalleri veya kirleticileri biriktiren en duyarlı ve doğru organizmalar olarak tanımlanabilir. Havadaki ağır metal kirliliğindeki değişimin izlenmesinde en güvenilir sonuçları, bitkinin yaşı net olarak belirlenen çok yıllık organları üzerinde yapılan çalışmalar vermektedir. Biyomonitor olarak ibreleri uzun yıllar bitki üzerinde kalabilen ve dal yaşı belirlenebilen türlerin kullanılması; sürdürülebilir bir yöntem olması ve yakın geçmişteki ağır metal konsantrasyonlarının değişiminin kıyaslanabilmesi açısından önemli avantajlar sağlamaktadır. Bu çalışmada da ibreleri uzun yıllar ağaç üzerinde kalabilen ve organ yaşı hesaplanabilen türlerden olan Kazdağı göknarının yakın geçmişteki ağır metal konsantrasyonlarının değişiminin belirlenmesinde biyomonitor olarak kullanılabilme olanakları belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışma kapsamında Kazdağı göknarında Pb, Cd, Co, Cu, Al, Ca, K, Na ve Mg v elementlerinin konsantrasyonlarının organ (ibre, kabuk ve odun), organ yaşı ve trafik yoğunluğu bazında değişimleri değerlendirilmiştir. Ancak bu elementlerden Pb, Cd, Co ve Cu’nun konsantrasyonları, numunellerin büyük kısmında belirlenebilir limitlerin altında kaldığından değerlendirmeye alınamamıştır. Çalışma sonucunda ortalama değerlere göre Al, Ca ve K elementlerinin trafik yoğunluğuna bağlı değişiminin istatistiki olarak anlamlı düzeyde olmadığı, sadece Mg elementinin konsantrasyonunun trafik yoğunluğu ile birlikte kısmen arttığı belirlenmiştir. En önemli ağır metallerden olan Pb, Cd, Co ve Cu’nun konsantrasyonlarının belirlenebilir limitlerin altında kalmış olması, çalışmaya konu türün bu ağır metal kirliliklerinin izlenmesinde uygun bir biyomonitor olmadığının göstergesi olarak yorumlanabilir.