sözlü kültürden yazılı kültüre geçiş bağlamında hacı bektaş veli velâyetnâmesi

Abstract

Bu çalışmada Hacı Bektaş Velî Velâyetnâmesi’ndeki sözlü kültür unsurları ele alınmıştır. Velâyetnâme, sözlü kültür ortamında doğan menkıbelerin Hacı Bektaş Velî’nin vefatının ardından yazıya geçirilmesiyle meydana gelen bir metindir. El yazması dönemi eseri olan Velâyetnâme’de sözlü kültür ortamı icra özelliklerinin devam edip etmediğini, sözlü anlatı geleneğinin yazılı anlatıyı etkileyip etkilemediğini tespit etmek bu tezin amacıdır. Çalışma “Giriş” ve üç bölümden oluşmaktadır. “Giriş” bölümünde sözlü ve yazılı kültür ortamları, kültür ortamı olarak tekkeler üzerinde durulmuş, Hacı Bektaş Velî ve Velâyetnâme hakkında da bu bölümde bilgi verilmiş, Hacı Bektaş Velî Velâyetnâmesi ile ilgili kitap, makale, bildiri ve tezler de burada ele alınmıştır. “Velâyetnâme-i Hünkâr Hacı Bektaş Velî’de Sözlü Kültür Unsurları” adlı bölümde ise eserdeki sözlü kültür ortamı icra unsurları tespit edilmiştir. Bu unsurlar “Dış Özellikler” ve “Sözlü İcra Unsurları” olarak iki başlıkta incelenmiştir. Çalışma “Sonuç” ve “Kaynakça” ile tamamlanmıştır. Sözlü kültürün ardından şekillenen yazılı kültür ile birlikte anlatım biçimlerinin değişmeye başladığı yapılan çalışmalarla ortaya koyulmuştur. Bununla birlikte bu değişim kısa sürede ve çok kolay gerçekleşmemiştir. Matbaanın kullanılıp yaygınlaşmaya başladığı zamana kadar olan el yazması döneminde sözlü icra özellikleri yazılı anlatıda kendini hissettirmiştir. İlk dönem yazılı metinleri sözlü kültür ortamında teşekkül eden metinleri kaydetme işlevi de görmüş, sözlü kültüre has özellikler yazılı kültürde varlığını sürdürmeye devam etmiştir. Bu çalışmada yazılı kültür ortamının ürünü olan Velâyetnâme’de sözlü kültür ortamı anlatı özelliklerinin devam ettiği, sözlü anlatı geleneğinin yazılı anlatıyı etkilediği görülmüştür. Metinde “sayfa düzeni, sayfa üzerine eklemeler, , yazım hataları ve karalama, sözcüklerin yakın ve gelişigüzel yazılması, şekil ve işaretler, mürekkep farklılıkları, bölümler/başlıklar, sözlü kültür ortamları, sözlü icra bağlamıyla ilgili kavramlar, ayrıntı vermeme, bağlaçlar, tekrar, kalıp ifadeler, ara söz, epitetler, atasözü ve deyimler, besmele ve dua-beddua, yeminler, selamlaşma, nasihat ve tavsiye, seslenme ve hitap, diyalog, soru-cevap ve efsaneler” tespit edilmiştir.