UZAKTAN ALGILAMA VE COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ YARDIMIYLA TÜRKİYE VE FİTOCOĞRAFİK BÖLGELERİNİN ARAZİ ÖRTÜSÜ DURUMUNUN VE ZAMANA BAĞLI ARAZİ ÖRTÜSÜ DEĞİŞİMİNİN İNCELENMESİ

Abstract

Dünya yüzeyi var olduğu günden bugüne kadar sürekli bir değişim içerisindedir. Bu değişimlerin bir kısmı ekosistemin doğal süreçleri olarak görülebilir. Fakat sanayi devrimi ile büyük artış gösteren toprak üzerindeki antropojenik kaynaklı etkiler, ekosistem dinamiklerini temelinden bozmaktadır. Arazi örtüsü üzerindeki bu değişimler, toprak kalitesini, su kalitesi ve varlığını, iklimi ve dünya üzerindeki canlı yaşamı olumsuz yönde etkilemektedir. Bahsedilen negatif etkileri, kapsamlarını ve gelecek yıllarda yaşanabilecek olumsuz koşulları tespit etmek amacıyla, arazi örtüsünün mevcut durumu ve zamana bağlı değişiminin incelenmesi oldukça önemli bir husustur. Günümüzde popülerliğini çokça arttırmış olan bu çalışma konusu, coğrafi bilgi sistemleri ve uzaktan algılama teknikleri yardımı ile zamandan, iş gücünden ve maliyetlerden tassarruf sağlayarak kolayca yapılabilmektedir. Bu tez çalışması kapsamında, coğrafi bilgi sistemleri ve uzaktan algılama teknikleri kullanımı ile ülkemiz sınırlarını kapsayacak şekilde, üç farklı zamansal döneme ait arazi örtüsü haritalarının, orta seviye mekânsal çözünürlüğe sahip (30 metre) Landsat uydu fotoğrafları ile oluşturulması planlanmıştır. Yerli ve yabancı literatür içerisinde, orta veya yüksek çözünürlüğe sahip uydu veya hava fotoğrafları yardımı ile Türkiye sınırları için farklı zamansal dönemleri içeren arazi örtüsü ve değişimi çalışmalarının noksanlığından ötürü, bu konunun çalışılmasının gerekli olduğu tespit edilmiştir. Bu çalışma içerisinde, farklı bir görüntü işleme metodunun oluşturulması ve test edilmesi, Türkiye’nin mevcut ve geçmiş iki farklı dönemi içerisindeki arazi örtüsü durumlarının ve değişimlerinin incelenmesi ve farklı iklimsel ve floristik özelliklere sahip fitocoğrafik bölgelerin arazi örtüsü durumlarının ve değişimlerinin incelenmesi ana amaçlar olarak belirlenmiştir. Arazi örtüsü haritalarının oluşturulmasında, birçok farklı görüntü işleme metodu kullanılmaktadır. Büyük ölçekli çalışmalara başlamadan önce, seçilecek pilot alan veya alanların farklı görüntü işleme teknikleri ile denemelere tabi tutulması, çalışmanın doğruluğunu arttırmaktadır. Bu görüntü işleme teknikleri kullanılarak elde edilen arazi örtüsü haritaları içerisinden en çok doğruluk oranına sahip üç arazi örtüsü haritasının seçilerek tek bir arazi örtüsü haritasına haline dönüştürülmesi işlemine, bu çalışmada ‘En İyi Üç’ (EİÜ) görüntü işleme metodu adı verilmiştir. Bu yöntem v sayesinde elde edilen arazi örtüsü haritalarınının ortalama doğruluğunun ve kappa katsayılarının oldukça arttığı gözlemlenmiş ve böylece tüm Türkiye sınırlarını kapsayan üç farklı zamansal döneme ait 150 adet Landsat uydusu görüntüsünün, bu yöntem dâhilinde işlenmesine karar verilmiştir. Bu çalışmada, EİÜ yöntemi kullanılarak oluşturulan, ülkemiz sınırlarını kapsayan güncel arazi örtüsü haritası, doğrulama testine tabi tutulmuş ve %91 ortalama doğruluk ve 0.876 kappa katsayısı gibi oldukça yüksek doğruluk oranları elde edilmiştir. Geçmiş yıllara ait oluşturulmuş arazi örtüsü haritaları, örnek alanların seçiminin zorluğundan ötürü, doğrulama analizlerine tabi tutulmamıştır. EİÜ yöntemi ile elde edilen ülke ve fitocoğrafik sonuçlara ek olarak, CORINE arazi örtüsü veri setleri çalışmaya dâhil edilmiş ve elde edilen sonuçlar ile kıyaslanmıştır. Tüm Türkiye için elde edilen sonuçlar incelendiğinde, ülkemizin 30 yıl içerisinde verimli ormanlık alanlarını arttırdığı ve ülke çapında yeşil alanların arttığı tespit edilmiştir. Fakat CORINE 3. seviye arazi örtüsü sınıfları dikkatle incelendiğinde, karışık orman kompozisyonlarının ülkemizde oldukça azaldığı görülmüştür. Ormanlık alanlar haricinde, sulak alanlarda ve tarım alanlarındaki artış ve vejetasyonca fakir alanlardaki azalış dikkat çeken diğer bir bulgudur. Floristik bölgeler içerisindeki değişimler incelendiğinde, Avrupa-Sibirya ve Akdeniz fitocoğrafik bölgelerinin karakteristik yapısını koruduğu ve arttırdığı, Iran-Turan fitocoğrafik bölgesinde ise beklenmedik şekilde ormanlık alanı artışı yaşandığı tespit edilmiştir. Bu tez çalışması, bu zamana kadar ülkemiz sınırları için yapılmış en detaylı arazi örtüsü çalışmalarındandır. Elde edilen veriler, ülkemizdeki ilgili bakanlıklar, genel müdürlükler, şehir planlamacılar ve akademisyenler açısında oldukça önemli olup, gelecek yıllarda yapılacak faaliyetlere veri kaynağı oluşturacak niteliktedir. Hızla ilerleyen teknoloji yardımı ile bu ve benzeri çalışmalar, geliştirilebilir ve küresel iklim değişikliği gibi global sorunlarla başa çıkmak adına en çok başvurulan çalışmalardan olacağı öngürülmektedir.