PLANLANMIŞ DAVRANIŞ TEORİSİ YOLUYLA ÖĞRETMEN VE ÖĞRETMEN ADAYLARININ FEN BİLİMLERİ DERSİ KAPSAMINDA LABORATUVAR UYGULAMALARINI GERÇEKLEŞTİRMEYE YÖNELİK DAVRANIŞ AMAÇLARININ BELİRLENMESİ

Abstract

Planlanmış Davranış Teorisi (PDT), son yıllarda birçok alanda sıkça kullanılan bir davranış kuramıdır, ancak fen alanında yapılan çalışmalar sınırlıdır. Planlanmış Davranış Teorisi sayesinde davranışa yönelik amaç ölçülebilmekte ve dolaylı olarak da söz konusu davranışın ortaya çıkma olasılığı tespit edilebilmektedir. Bu araştırmada, Planlanmış Davranış Teorisini kullanarak fen bilimleri derslerini yürüten öğretmenlerin ve mezun olduktan sonra yürütecek olan öğretmen adaylarının fen bilimleri dersi kapsamında, laboratuvar uygulamaları yaptırma konusunda davranış amaçlarını ve bu amaçlarını etkileyen faktörleri incelemek amaçlanmıştır. Bu doğrultuda, fen derslerini yürütmekte olan öğretmenlerin (sınıf öğretmenleri ve fen bilimleri öğretmenleri) ve öğretmen adaylarının davranış amacına yönelik tutumlarını, öznel normlarını ve algılanan davranışsal kontrol değişkenlerinin ve bu değişkenlerin her birinin altında yatan inançların neler olduğunun belirlenmesi, bu değişkenlerin davranış amaçlarının incelenmesi hedeflenmiştir. Ayrıca, mevcut zamanda görev yapan öğretmenler ile gelecekte bu görevi yerine getirecek olan öğretmen adaylarının, laboratuvar uygulamalarını yerine getirme davranış amaçlarını etkileyen faktörlerin birlikte ele alınarak incelenmesi amaçlanmıştır. Bu araştırmada, nitel ve nicel araştırma yöntemleri beraber kullanılmıştır. Çalışmanın nitel kısmında; Planlanmış Davranış Teorisi temel alınarak ilkokul ve ortaokullarda fen bilimleri dersini yürütmekte olan öğretmenler ile yarı yapılandırılmış görüşmeler yapılmıştır. Bu aşamada betimsel analiz tekniği kullanılmıştır. Çalışmanın bu kısmında, Kastamonu ili MEB’e bağlı okullarda görev yapmakta olan 37 sınıf ve fen bilimleri öğretmenleri ile görüşmeler yapılmıştır. Bu görüşmeler, çalışmanın nicel kısmında elde edilecek olan ölçek geliştirme çalışmasına temel oluşturmuştur. Çalışmanın nicel kısmında; araştırmacı tarafından Planlanmış Davranış Teorisi kapsamında geliştirilen ölçek, pilot uygulama olarak Kastamonu Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nde okuyan 207 sınıf ve fen bilimleri öğretmen adaylarına uygulanmıştır. SPSS uygulamasında geçerlik ve güvenirlik analizleri ve AMOS programında Yol v (Path) analizi uygulanarak “Fen Laboratuvar Uygulamalarına Yönelik Davranış Amaçlarını Belirleme Ölçeği” nihai halini almıştır. Nihai ölçek 6 faktör 57 maddeden oluşmaktadır. Nihai ölçek asıl uygulama grupları olan Kastamonu ili MEB’e bağlı okullarda görev yapan 201 sınıf ve fen bilimleri öğretmenlerine ve Türkiye genelinde 976 sınıf ve fen bilimleri öğretmen adaylarına uygulanmıştır. Araştırma sonucunda, araştırmacı tarafından “Fen Laboratuvar Uygulamalarına Yönelik Davranış Amaçlarını Belirleme Ölçeği” geliştirilerek literatüre katkıda bulunulmuştur. Çalışma sonucuna göre öğretmen ve öğretmen adaylarının davranışı amaç edinmelerini daha çok davranışa yönelik tutumlarının belirlediği tespit edilmiştir. Öznel normlarının düşük oranda amaçlarını etkiledikleri görülüp, davranış amaçlarını baskı sonucu değil kendi tutumları ile edindikleri ortaya çıkmıştır. Algılanan davranış kontrolleri ise dolaylı olarak davranış faktörleri üzerinde etkili oldukları tespit edilmiştir. Mevcut okullardaki durumlara göre ise laboratuvar uygulamalarının gerçekleşmesinde sorunlar olduğu tespit edilmiştir. Materyal yetersizlikleri, laboratuvar ortamlarının yetersizliği, sınıf mevcutlarının kalabalık olması şu an için laboratuvar uygulamalarının verimli bir şekilde gerçekleşmesine engel olmakta olduğu tespit edilmiştir. Laboratuvar ihtiyaçlarının giderilerek, uygun düzeylere getirilmesi gerekmektedir. Ayrıca laboratuvar uygulamalarını gerçekleştirecek öğretmenlerimizin tutum, öznel norm ve algılanan davranış kontrolü kısmında laboratuvar uygulamalarını istenen düzeyde gerçekleştirmesine engel olan durumlar olduğu görülmüştür. Bu durumlar gelecekte başka öğretmenlerde de görülebilir veya sonradan ortaya çıkabilir. Öğretmenler laboratuvar uygulamalarına gereken önemi vermiyor olabilir veya çevresinin laboratuvar uygulamalarına yönelik isteklerini olumsuz karşılıyor olabilir.