Elmadağ'da ocaklık geleneği ve halk hekimliği

Abstract

İnsanlığın varoluşundan bu yana devam eden sağlığın sürdürülmesi ihtiyacından doğan sağaltıcılar ve tedavi ritüelleri günümüze kadar bir gelenek etrafında şekillenerek gelmiştir. Bu çalışmada, Ankara’nın Elmadağ ilçesinde günümüzde çeşitli hastalık ve rahatsızlıkların tedavisinde başvurulan halk hekimliği uygulamaları, ocaklar ve bu ocaklar etrafında oluşan ritüeller incelenmiştir. Bu doğrultuda, Elmadağ bölgesinde halk hekimliği ve ocaklık geleneği kapsamında belirlenen 95 kaynak kişiyle görüşülmüştür. Yapılan çalışma beş ana başlıktan ve sonuç bölümünden oluşmaktadır. Çalışmanın giriş kısmında halk bilimi ile ilgili temel kavramlar açıklanarak, araştırma alanı Elmadağ hakkında genel bilgiler verilmiştir. İkinci bölümünde halk hekimliği ve ocaklık geleneği kavramları tanımlanarak ocaklık geleneğinde kültün yeri açıklanmıştır. Üçüncü bölümde Elmadağ ilçesinde ocakların uyguladıkları sağaltım ritüelleri aktarılmıştır. Dördüncü bölümde Elmadağ’da kullanılan sağaltım yöntemleri verilmiştir. Son bölümde ise alanda yapılan anket çalışması verileri Elmadağlıların halk hekimliği uygulamalarına dair tutumları başlığıyla verilmiştir. Elde edilen bulgulara göre, bölge halkı, halk hekimliği uygulamaları ve ocaklık geleneğini koruyarak bu geleneksel tedavi yöntemlerini sürdürmektedir. Bölgede tespit edilen kaynak kişiler arasında ağrı bağlama ocağı, aydaş ocağı, bademcik ocağı, bakır basması ocağı, bulgur püskürtmesi ocağı, felçli sıvama ocağı, gelincik ocağı, göbek çekme ocağı, göz çıbanı ocağı, it dirseği ocağı, korku ocağı, köstün ocağı, kulunç kırma ocağı, kurşun dökme ocağı, nazar ocağı, pamukçuk ocağı, parpılama ocağı, sarılık kesme ocağı, siğil ocağı, temre ocağı gibi hastalıkları tedavi eden farklı sağaltıcılar yer almıştır. Bu ocaklarla yapılan görüşmeler sonucunda elde edilen veriler, bağlam merkezli teorilerden icra kuramı ve işlevsel halk bilimi kuramı çerçevesinde değerlendirilmiştir. Halk bilimi çalışma alanı içinde geleneksel bilgi kapsamında değerlendirilen ocaklık geleneği ve halk hekimliği sağaltım ritüelleri göz önüne alındığında, Elmadağ ilçe merkezine bağlı köylerde halk hekimliği, ocaklar ve bu ocaklar etrafında oluşan sağaltım ritüelleri tespit edilmiştir. Bu geleneksel bilginin gelecek nesillere aktarılması amacıyla nitel araştırma yöntemlerinden mülakat ve gözlem tekniği, nicel araştırma yöntemlerinden ise anket tekniği kullanılmıştır. Araştırma sonucunda, Elmadağ ilçesinde halk hekimliği ve ocaklık geleneğinin devam etmekte olduğu, bu ritüellerin toplumsal bağlamda çeşitlenerek yaşatılmaya devam ettiği belirlenmiştir.