Kastamonu'da Siyasî Hayat (1923-1950)

Abstract

Bu çalışmada 1923-1950 yılları arasında Kastamonu’da siyasî hayat ele alınmıştır. Kastamonu’da 1923’ten 1950 yılına kadar Halk Fırkası, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Serbest Cumhuriyet Fırkası, Demokrat Parti ve Millet Partisi kurulmuştur. 1946 yılına kadar genel seçimler iki dereceli olarak, 1946 yılından sonra ise tek dereceli olarak yapılmaya başlamıştır. 1920-1950 yılları arasında sekiz genel seçim yapılmış ve bu seçimlerde Kastamonu’dan 46 milletvekili seçilmiştir. 46 milletvekilinden 9’u iki dönem, 4’ü 3 dönem, 1’i 4 dönem, 1’i 5 dönem ve diğerleri ise tek dönem Kastamonu’dan milletvekili seçilmiştir. Seçilen Kastamonu milletvekilleri arasında Abdülkadir Kemali (Öğütçü), Yusuf Kemal (Tengirşenk), Halid (Akmansü), Tahsin Coşkan, Hüsnü Açıksöz, Hacer Dicle, Fahri Ecevit, Hamdi Çelen ve Hilmi Çoruk gibi dönemin pek çok tanınmış ve önemli isimleri bulunmaktadır. Kastamonu milletvekilleri TBMM’de çeşitli komisyonlarda görev almışlar ve toplam 940 faaliyette bulunmuşlardır. Mecliste en aktif Kastamonu milletvekilleri Abdülkadir Kemali (Öğütçü), Halid (Akmansü), Dr. Suat (Soyer) ve Muzaffer Akalın’dır. En uzun süre Kastamonu milletvekilliği yapanlar ise Tahsin Coşkan, Veled Çelebi İzbudak, Hilmi Çoruk, Nuri Tamaç, Hasan Fehmi (Tümerkan) ve Ali Rıza (Direkoğlu)’dur. Belediye seçimleri 1922’den 1930’a kadar iki senede bir, 1930’dan 1950’ye kadar dört senede bir yapılmıştır. 1922-1950 yılları arasında yapılan bütün belediye seçimleri iki dereceli olarak yapılmıştır. Belediye seçimlerinde ilk önce belediye azaları seçilmiş, ardından belediye azaları toplanarak kendi içlerinden bir kişiyi gizli oy ve oy birliği ile belediye başkanı seçmişlerdir. Belirtilen yıllar arasında Kastamonu’dan İshakzâde Hacı Necip Efendi, Hilmi Çoruk, Cemal Bey, Abdullah Öziş, Adil Yücebıyık, Mustafa İzzet Okay, Zeki Cemal Bakiçelebioğlu, Şerafettin Sabirinyiğit ve Dr. Rusuhi Akalın belediye başkanı seçilerek görev yapmıştır. Bu kişilerden Hilmi Çoruk Kastamonu’da en uzun süre belediye başkanlığı yapan kişidir. Araştırmanın ana kaynağını Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi Belgeleri, Kastamonu milletvekillerinin hal tercümeleri ve seçim mazbataları, TBMM Tutanak Dergisi ve TBMM Zabıt Cerideleri, yerel basın ve resmî gazete, konu ile ilgili TBMM yayınları, araştırma ve inceleme eserler oluşturmaktadır.