Ankara'nın Çubuk ilçesi'nde Türk iskânı (XI-XIX. yüzyıllar)

Abstract

Çubuk ve çevresi Türklerin Anadolu’ya gelişinden sonra yoğun olarak yerleştikleri bölgelerden biri olarak tarif olunabilir. Birçok yerleşim yerinin Oğuzların ve diğer Türk boylarının adlarını taşıması bunun en önemli göstergesidir. Bu yer adları Çubuk ve çevresinin Türkistan coğrafyasıyla olan bağlantısını ve ilişkilerini önemli ölçüde göstermektedir. Bu bakımdan doğudan batıya vuku bulmuş Türk göçlerinin Çubuk yöresinin iskân tarihinde özel bir yeri vardır. Buna rağmen Osmanlı öncesi döneme dair Çubuk yöresi iskân tarihi üzerine fazla bir araştırma bulunmamaktadır. Bunun nedenlerinden birisi, Çubuk tarihi hakkında yeterli düzeyde birinci el kaynağın olmamasıdır. Ancak bu durum, yörenin iskân tarihi ile ilgili bilgi olmadığı anlamına gelmemektedir. Osmanlı dönemi kaynaklarında yer alan bilgilerin, Çubuk yöresinin Selçuklu ve Beylikler dönemi tarihini aydınlatma noktasında büyük önemi vardır. Söz konusu kaynaklar XIX. yüzyıla kadar Çubuk iskân tarihinin ortaya konulmasına katkı sunmaktadırlar. Çubuk’un tarihi, idari olarak bağlı olduğu Ankara’nın ve kuzey komşusu olan Çankırı ve kazalarının tarihinden ayrı olarak düşünülemez. Çubuk’un bu konumu ona idari, sosyal, ekonomik ve kültürel alanlarda önemli kazanımlar sağlamıştır. Mesela Osmanlı tarihinin dönüm noktalarından sayılan Ankara Savaşı’nın Çubuk ovasında yapılmış olması, bu yörenin Anadolu tarihindeki yerinin önemini izah etmemize yardımcı olmaktadır. Çubuk bu mücadeleyle anılmış ve onunla özdeşleşmiştir. Çubuk’taki yerleşimin büyük çaplı olarak Türk fethinden sonra gerçekleştiği ve nüfus potansiyelinin Selçuklularla birlikte giderek kesafet kazandığı rahatlıkla söylenebilir. Çubuk’un Ankara gibi stratejik ve coğrafi öneme sahip bir şehre yakınlığı, ayrıca Ankara-Çankırı-Kastamonu-Sinop arasındaki yola olan konumundan dolayı Çubuk’un iskân hususiyetlerinin incelenmesi ayrı bir değere sahiptir. Bu çalışmada Çubuk’ta Türk iskânının en bariz delilleri olan yer-mevki ve topluluk adları öncelikli olarak incelenmiştir. Selçuklu fethinden sonra doğrudan Türkler tarafından verilmiş yer adlarının mevcudiyeti bu çalışmayla açık olarak ortaya konulmuş, Türk fethi öncesinden kalma yer adlarının da kullanım durumları üzerine tespitler yapılmıştır. Buna dair tapu-tahrir ve vakıf defterlerinde karşımıza çıkan çok sayıda ve ilgi çekici örnekler ayrıntılı bir incelemeye tabi tutulmuştur. Sonuç olarak bu çalışmada Selçuklulardan Osmanlı döneminin sonuna kadar geçen yedi asırlık zaman diliminde Çubuk yöresinde Türk yerleşimi ile bunun belgeleri olan yer ve mevki adları ele alınmış, aynı zamanda bu yerleşimin delillerinden olan sosyal ve kültürel müesseselere de yer verilmiştir.