Kur'ân tefsirinde 'Ehl-i Beyt' yorumları –Şia ve Şia dışı tefsirler özelinde-

Abstract

Çalışmamızda Şia ve Şia dışı tefsir kaynaklarında Ehl-i beyt hakkındaki verileri tespit etmeye çalıştık. Şia ve Şia dışı tefsirlerde Ehl-i beyt hakkında nazil olduğu düşünülen, Ehl-i beyt olarak tevil edilen ve Ehl-i beytin faziletini beyan eden ayetler, ayetlerin yorumları ve yorumları desteklemek üzere delil olarak getirilen rivayetleri ortaya koymayı hedefledik. Çalışmamızın birinci bölümünde Ehl-i beyt terkibinin dönemsel anlamını incelemeye çalıştık. Bu terkibin her dönemde farklı manada kullanılıp her asrın siyasi ve dini ortamına göre anlam değişikliğine uğradığını tespit ettik. Çalışmamızın ikinci bölümünde Şia dışı klasik rivayet ve dirayet tefsirlerinde Ehl-i beyt ile tefsir edilen ayetlerin yorumlarını ve rivayetleri inceledik. Şia dışı müfessirler Ehl-i beyt hakkındaki ayetlerin ve rivayetlerin net olarak Ehl-i beyt fertlerinden kime delalet ettiğine çok dikkat etmeksizin Ehl-i beytin fazileti hakkında düşünmüşlerdir. Çalışmamızın üçüncü bölümünde Şia’nın tefsirlerini inceledik. Öncelikle Şia dışı tefsirlerde Ehl-i beyt olarak tevil edilen ayetlerin hemen tamamının Şii tefsirlerinde de Ehl-i beyt olarak yorumlandığını gördük. Fakat tekrara düşmemek adına Şia tefsirlerini incelediğimiz bölümde bunlara yer vermedik. Şia kaynaklarında “Ehl-i beyt” ya da “Ehl-i beyt imamları” olarak tefsir edilen birçok ayet daha tespit ettik. Şii müfessirler Ehl-i beyt hakkındaki her ayeti tefsir ederken, Ehl-i beyt fertlerinin kim ya da kimler olduğunun bilinmesi için çok çaba göstermişlerdir. Çünkü bu isimler onlara göre, ümmetin imamı yani yöneticisi olacaklardır. Şii tefsirlerdeki yorumlarda ayetlerde kastedilenlerin kimler olduğu yanında ayetlerde “Ehl-i beyt” ile kastedilenlerin, kendi inanç ve düşünce sisteminde ifadesini bulan kişiler olması arzularının da tefsirlere yansıdığını gördük. Ayetlerin tevilinde Ehl-i beyt olarak yer alan rivayetlerin bir kısmı, ayetin anlamını ortaya koymaya yönelik olmayıp, ayetin anlam alanını örneklendirmek için verilmiş birer misal ya da tefsirin kaleme alındığı dönemde yapılmış örnek birer yorum olarak da değerlendirilebilir. Bazı ayetlerin başka yorumları ve bu yorumları destekleyen rivayetler de tefsirlerde yer almaktadır. Biz çalışmamızda Ehl-i beyt yorumlarını ve bu yorumları destekleyen rivayetleri tespit etmeye çalıştık. Ehl-i beyt dışındaki diğer yorumları ve onları destekleyen rivayetleri, çalışmamızın sınırları dışında kaldığı için araştırmamıza dâhil etmedik.