Dini gruplarda musiki: Uşşakiyye tarikatı örneği

Abstract

İnsanın var oluşundan itibaren hayatın her aşamasında etkili olan ses; melodik özelliğiyle de musiki sanatı içerisinde oldukça dikkat çekicidir. Psikolojiden siyasete, edebiyattan-spora kadar birçok alanda etkili olan musiki, disiplinler arası çalışmalarda da kendisini güçlü bir şekilde ifade etmiştir. Kadim bir geçmişe sahip olan musiki, din ile birlikte insanoğlunun yaşamının her aşamasında varlığını göstermiştir. Bu sebeptendir ki ilahi dinlerle birlikte dünyanın her bir yerindeki inanışta musikinin yeri yadsınmaz bir hâl almıştır. Gerek ibadete çağırmada gerekse dini ritüellerde bireyi yahut grubu dinamik boyutta teşvik etme adına musiki her zaman kullanılagelmiştir. Kimi zaman insan sesleriyle kimi zaman da çalgılarla etkin bir rol oynayan musiki, tüm dinlerde olduğu gibi islam dini içerisinde de nüfuzunu hissettirmiştir. Bu çalışma ile yaratıcının anılması ve her an hatırlanması maksadıyla Yaradan’ın lafızlarını dile getiren, kişinin isyandan kurtulması anlamına gelen zikir ve bu zikirlerin Uşşaki tarikatındaki yansımalarının aktarılması amaçlanmaktadır. Zikirlerin ve dini ritüellerin belirli bir kural ve hissiyat çerçevesinde icra edildiği elzem ortamlardan birisi de tarikatlardır. İslam’ın içinde de dünyanın birçok yerine yayılmış ve ciddi oranda etkiye sahip olmuş ‘yol’ anlamındaki tarikatlar ortaya çıkmıştır. İslam’ın temel hükümleri olan ayet ve hadisleri merkeze alan, bireysel terbiye ve ilerlemelerde farklı metotlar kullanan bu tarikatlar musiki sanatı ile de sözel ya da çalgısal ifadelerde bulunmuşlardır. Hatta kimi tarikatlar musikiyi merkeze alarak dini ritüellerini gerçekleştirmektedir. Bunlardan akla ilk gelen mevlevilik olsa da halvetiyyelikte de musiki oldukça büyük bir öneme sahiptir. 14.yy da faaliyete geçen halvetiyye tarikatı Osmanlı Devleti’nde de yankı bulmuş ve günümüze kadar da faaliyetlerini sürdürmüştür. Araştırma, Halvetiyye tarikatının Ahmediyye şubesinin Cihangeriyye kolu olan Uşşakiyye tarikatının musiki yönü çerçevesinde, zikirlerini ve dini ayinlerini, hatta kullandıkları yöntemleri ve usulleri ele almaktadır. Bu bağlamda uşşakiliyeliğin dini ritüellerinden olan zikir ayinlerinin tahlili önem arz etmektedir.