Bazı bitkilerde ağır metal konsantrasyonlarının yetişme ortamına bağlı değişimi

Abstract

Günümüzde insan ve çevre sağlığını tehdit eden en önemli problemlerin başında hava kirliliği gelmektedir. Özellikle son yüzyılda sanayi faaliyetleri ve nüfus artışına ek olarak, kırsaldan kentsel alanlara göç, özellikle büyük şehirlerde hava kirliliğinin büyük bir sorun haline gelmesine sebep olmuştur. Hava kirliliğinin pek çok bileşeni bulunmakla birlikte, bunlar arasında ağır metaller ayrı bir öneme sahiptir. Bunun sebebi ağır metallerin bazılarının düşük konsantrasyonlarda bile toksik olmaları, canlılar için besin elementi olan birçok ağır metalin bile yüksek konsantrasyonlarda zararlı olmaları, canlı bünyesinde biyobirikme eğiliminde olmaları, doğada kolay kolay bozulmamaları ve bunlara ek olarak sanayi ve trafik kaynaklı olarak havadaki konsantrasyonlarının sürekli artmasıdır. Bundan dolayı özellikle trafiğin yoğun olduğu, sanayi faaliyetlerinin yürütüldüğü ve nüfusun yoğun olduğu alanlar gibi riskli alanlarda havadaki ağır metal konsantrasyonlarının izlenmesi büyük önem taşımaktadır. Havadaki ağır metal kirliliğinin izlenmesinde farklı yöntemler kullanılmakla birlikte en yaygın kullanılan yöntem biyomonitorlerdir. Biyomonitorler ağır metalleri bünyesinde biriktiren canlılar olup, özellikle çok yıllık bitkiler oldukça uygun biyomonitorlerdir. Ancak, hem havadaki ağır metal kirliliğinin konsantrasyonundaki değişimin izlenmesi, hem de havadaki ağır metal konsantrasyonunun azaltılabilmesi için en uygun bitkilerin tespiti açısından, bünyesinde ağır metali en fazla tutan bitkilerin belirlenmesi gerekmektedir. Bu çalışmada da Samsun kent merkezinde yetiştirilen ve peyzaj çalışmalarında sıklıkla kullanılan; Tilia tomentosa, Aesculus hippocastanum, Ligustrum vulgare ve Catalpa bignoides türlerinin, trafiğin yoğun olduğu, az yoğun olduğu ve hemen hemen hiç olmadığı alanlarda yetişen bireylerinde bazı ağır metal konsatrasyonlarının değişimleri belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışma kapsamında bitkilerden yaprak, kabuk ve odun örnekleri toplanmış, kabuk ve yapraklarda ayrıca yıkama işlemi uygulaması da yapılmıştır. Çalışma sonucunda, çalışmaya konu türlerde, Ba, Sr, Fe, Na, Ca, K ve Al konsantrasyonlarının tür bazında önemli ölçüde (p<0,05) değiştiği, Zn konsantrasyonunun tür bazında değişiminin ise istatistiki olarak anlamlı düzeyde olmadığı (p>0,05) belirlenmiştir. Duncan testi sonuçlarına göre bütün elementlerde Catalpa bignoides’in ilk homojen gruplarda, Tilia tomentosa’nın ise Ba, Sr, Fe, Na ve Ca bakımından son homojen gruplarda yer aldığı belirlenmiştir. Ayrıca çalışmaya konu ağır metal konsatrasyonları her türde organ, trafik yoğunluğu ve yıkama durumuna bağlı olarak önemli ölçüde değişmektedir.