Öğretmen algılarına göre mesleki tükenmişlik, liderlik tarzları ve örgüt kültürü ilişkisi

Abstract

İnsan, duygu ve düşünceler bağlamında psikolojik, etkileşim içerisinde olduğu çevre bağlamında ise sosyal bir varlık olarak nitelendirilebilir. Dolayısıyla insanın karmaşık bir varlık olarak değerlendirilmesinin temelinin de insanın, psikolojik ve sosyal yönden bir bütünü oluşturması olarak düşünülebilir. Bu doğrultuda insanı anlayabilmek ve beklentilerine cevap verebilmek için öncelikle insanın karmaşık bir doğasının olduğunu fark etmenin önem taşıdığı söylenebilir. Öyle ki, bu durumun farkındalığı insanın yaşamın her alanında motivasyonunu, isteğini, ilgisini ve dikkatini doğru bir şekilde amaca kanalize etmesini sağlayarak istenilen verimin elde edilmesine olanak tanıyabilir. Genel olarak bakıldığında günün çoğunluğunun çalışma ortamında geçirildiği düşünülecek olursa, iş yerindeki yöneticilerin liderlik tarzı, davranışları ve tutumu ile bütünüyle çalışma ortamı ve kültürünün, birey üzerinde büyük oranda bir etki alanına sahip olduğu düşünülebilir. Bireylerin yaşadığı tükenmişlik duygusunun da kaynağının etkileşimde olduğu yaşadığı çevre ile bağlantılı olarak gelişebilmekte olduğu söylenebilir. Tükenmişliğe neden olan durumları anlayabilmek ve bu durumdan dolayı ortaya çıkabilecek bireysel ve örgütsel olumsuzluklara karşı önlemler alabilmek adına, mesleki tükenmişliğin çeşitli değişkenler, liderlik tarzları ve örgüt kültürü ile olan ilişkisini incelemenin bir gereklilik olduğu söylenebilir.

Bu çalışmanın amacı, farklı değişkenlere göre mesleki tükenmişlik, liderlik tarzları ve örgüt kültürü ilişkisinin olup olmadığını ilkokul ve ortaokullarda görev yapan öğretmenlerin algılarına göre incelemektir. Bu çalışma, 2018-2019 eğitim öğretim yılında Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı Kastamonu ve Bartın illerinde bulunan merkez devlet okullarının ilkokul ve ortaokul kademelerinde görev yapan öğretmenlerden oluşmaktadır.

Araştırmaya, gönüllük esasına dayalı olarak Kastamonu ilinden ortaokulda görev yapan 190’ı kadın, 103’ü erkek öğretmen olmak üzere toplam 293 kişi katılım sağlamış, ilkokulda görev yapan 188’i kadın, 84’ü erkek öğretmen olmak üzere toplam 272 kişi katılım sağlamıştır. Bartın ilinden ise ortaokulda görev yapan 105’i kadın, 85’i erkek öğretmen olmak üzere toplam 190 kişi katılım sağlamış, ilkokulda görev yapan 70’i kadın, 56’sı erkek öğretmen olmak üzere toplam 126 kişi katılım sağlamıştır. Her iki ilin toplamında ise Kastamonu’dan 565, Bartın ilinden ise 316 kişi olmak üzere toplam 881 kişi araştırmaya katılmıştır. Araştırmada veri toplama

v araçları olarak; kişisel bilgi formu, Maslach ve Jackson (1981) tarafından geliştirilerek daha sonra Maslach, Jackson ve Schwab tarafından düzenlenen, İnce ve Şahin (2015)’in Türkçe’ye uyarladığı “Maslach Tükenmişlik Envanteri-Eğitimci Formu”, Bass ve Avolio (1985) tarafından geliştirilen Korkmaz (2005) tarafından Türk Kültürü ve Türk Eğitim Sistemine uyarlanan “Çok Faktörlü Liderlik Ölçeği (MLQ)” ve Terzi (2005) tarafından geliştirilen “Okul Kültürü Ölçeği” kullanılmıştır. Araştırmadan elde edilen veriler ‘SPSS’ paket programı kullanılarak analiz edilmiştir.

Araştırmanın sonucunda, mesleki tükenmişlik, liderlik tarzları ve örgüt kültürü arasında anlamlı bir ilişki olduğu; okul müdürlerinin sergilediği liderlik tarzlarına yönelik davranışlar ile örgüt kültürünün, öğretmenlerin yaşadığı duygusal tükenme, duyarsızlaşma ve kişisel başarıda azalma hissi üzerinde etkisi olduğu görülmektedir