Erken çocuklukta bilim uygulamaları: Amprik çalışmaların meta-analiz ve sistematik derleme yoluyla incelenmesi

Abstract

Bu araştırmada, erken çocukluk döneminde yapılan bilim uygulamalarının (fen etkinliklerinin) çocukların üzerindeki etkilerinin sistematik derleme ve meta-analiz yöntemiyle bütüncül bir yaklaşımla belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda 2010-2022 yılları arasında ERIC ve Social Sciences Citation Index (SSCI) veri tabanlarında taranan dergilerde yayımlanmış ve bilim/fen uygulamalarının erken çocukluk döneminde çocukların gelişimine etkisini konu alan deneysel desene dayalı yürütülen makaleler incelenmiştir. Tarama sürecinde, “erken çocuklukta bilim, bilim, bilim aktivitesi, bilim uygulamaları, bilimsel süreç becerileri, bilimsel sorgulama, bilimsel düşünme, öğretim müdahaleleri, STEM eğitimi, çevre eğitimi, meta analiz” kelimeleri anahtar sözcük olarak kullanılmıştır. Bu doğrultuda toplam 695 çalışmaya ulaşılmıştır. Eş kopyaların, erken çocukluk dönemi haricinde yaş gruplarıyla yapılanların, deneysel yönteme dayalı yürütülmeyenlerin, deneysel yönteme dayalı olup kontrol grubu olmayan çalışmalar, uygun istatistiki verileri içermeyenlerin, bilim uygulamalarını sistematik literatür taraması veya meta-analiz yöntemiyle inceleyenlerin, bilim uygulamalarının çocukların üzerindeki etkisini istatistiki olarak göstermeyen çalışmaların hariç tutularak, belirlenen ölçütleri karşılayan 19 çalışma analiz edilmek üzere araştırmaya dahil edilmiştir. Meta-analiz kapsamında elde edilen nicel verilerin analizinde, Comprehensive Meta Analysis (CMA) programı kullanılmıştır. Sistematik derleme kapsamında ise, elde edilen nitel veriler tümevarımsal içerik analizi yöntemiyle incelenmiştir. Yapılan meta-analizde çalışmaların sabit etki modeli ve rastgele etki modeline göre Hedges’g değeri hesaplanmıştır. Elde edilen etki büyüklükleri, erken çocukluk döneminde fen etkinliklerinin tüm boyutlarda çocukların üzerindeki etki büyüklüğü 0,67; çocukların bilişsel gelişimi üzerindeki etki büyüklüğü ise, 0,72 olarak hesaplanmıştır. Ulaşılan etki büyüklüğü Cohen (1988) sınıflamalarına göre; d>0,8 etki büyüklüğü “büyük düzey”, d=0,5 etki büyüklüğü “orta düzey” olarak açıklanmaktadır. Bu sonuçlara bakıldığında, erken çocukluk döneminde fen etkinliklerinin çocukların bilişsel gelişimleri üzerinde istatistiksel olarak anlamlı bir etkiye sahip olduğu görülmüştür. Elde edilen bulgular incelendiğinde son yıllarda fen eğitimi alanında yapılan çalışma sayısının arttığı, erken dönemde en çok 4-6 yaş arası çocuklarla çalışmalar yapıldığı, çalışmaların sonunda en önemli çıktılardan birinin çocuklarda bilimsel süreç beceri gelişiminin olduğu gözlemiştir. Yine son yıllarda STEM eğitimiyle ilgili yapılan çalışmaların sayısında artış olduğu görülmüştür.