Ilgaz Dağı Ve Çevresinde Canis Lupus (Kurt) Populasyon Durumunun Genetik İşaretler İle Belirlenmesi

Abstract

Köpekgiller (Canidae) familyasının Anadolu’da varlık gösteren üç üyesinden en büyüğü olan Kurt (Canis lupus L.1758) Kuzey yarı kürede, 20. enlemin kuzeyinde insan baskısına maruz kalmamış alanların neredeyse tamamında, ülkemizde ise Ege bölgesinin çöküntü ovaları ve sahil şeridi dışında kalan hemen tüm bölgelerde yayılış göstermektedir. Anadolu’nun büyük memeli faunasında en önemli rollerden birine sahip olan kurt populasyonu için sağlıklı koruma ve yönetim çalışmalarının gerçekleştirilebilmesi için türün populasyonuna ait ekolojik bilgilerin elde edilmesi gerekmektedir. Bu nedenle bu çalışmada, kurt populasyonunun Kastamonu ilindeki büyüklüğünün ve yoğunluğunun tespit edilmesi amaçlanmaktadır. Proje kapsamındaki çalışmaların, Kastamonu il sınırları içinde türün önemli kullanım alanlarından biri olarak bilinen Ilgaz Dağı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası (YHGS)’nda gerçekleştirilmesi planlanmıştır. Ülkemizde Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü tarafından yönetilmekte olan Yaban Hayatı Geliştirme Sahaları, korunması hedeflenen türlerin yanı sıra kurtlar için de önemli sığınma alanları olmuştur. Kurt, gerek dünya ölçeğinde gerekse Anadolu’da oldukça geniş bir yayılım alanına sahip olmasına karşın, populasyon büyüklüğünün giderek azalmakta olduğu bilinmektedir. Anadolu’nun birçok kesiminde yoğun habitat tahribi ve aşırı avcılık tür üzerinde önemli bir tehdit ve baskı oluşturmaktadır. Buna ek olarak, belirtilen insan faaliyetleri potansiyel besin kaynaklarının gittikçe azalmasına ve kurtların özellikle kış aylarında köy merkezlerine kadar yaklaşıp evcil hayvanlara zarar vermesine neden olmaktadır. Bu insan-kurt çatışmasından kaynaklanan insan baskısının türün populasyonu üzerinde tehdit oluşturması nedeniyle tür, Merkez Av Komisyonu Kararları Ek-1 listesinde yer alan “Koruma Altına Alınan Yaban Hayvanları” arasına dâhil edilmiştir. Bu proje kapsamında, çalışma alanı olarak belirlenen Ilgaz Dağı YHGS sınırları ve yakın çevresinde gerçekleştirilecek olan arazi çalışmaları ile hedef türe ait dışkı örnekleri toplanacak, ardından bu örnekler üzerinde laboratuvar ortamında genetik analizler gerçekleştirilecektir. Dışkı örneklerinden elde edilen DNA materyallerinin analizi alandaki kurt populasyonunda yer alan bireylerin ayrımına olanak tanımakta, bu sayede populasyondaki birey sayısının tespit edilmesini sağlamaktadır. Dünyada sıklıkla kullanılan bu dolaylı yöntem ile kurt populasyonun Ilgaz Dağı YHGS’ndaki genetik çeşitliliğinin incelenmesi ve populasyon büyüklüğünün belirlenmesi hedeflenmektedir. Özellikle Kuzey Amerika ve Avrupa’da son yıllarda sıklıkla kullanılan dolaylı yöntemlerden biri olan bu yöntem ile türün bölgedeki populasyonunun mevcut durumu net bir şekilde ortaya çıkartılabilmektedir. Bu yöntemde kullanılmakta olan en yaygın DNA işaretlerinden olan Mikrosatelit DNA işaretleri yüksek mutasyon hızı ve yüksek polimorfizme sahip olduklarından populasyon seviyesindeki çalışmalarda önemli bilgilere ulaşılmasını sağlamaktadırlar. Türün biyolojisi gereği doğrudan yöntemler ile belirlenmesi çok güç olan populasyon büyüklüğü ve çalışılan alandaki yoğunluğu gibi envanter çalışmalarını doğrudan ilgilendiren bilgiler birey ayrımına olanak tanıması nedeniyle Mikrosatelit DNA işaretleri sayesinde kolaylıkla sağlanabilmektedir. Önerilen proje kapsamında gerçekleştirilecek analizler ile elde edilecek bilgiler ışığında, türün bölgedeki mevcut populasyon büyüklüğü, populasyon yoğunluğu, bireylerin akrabalık durumları, alanı kullanan sürülerin dönemsel hareketleri gibi yaban hayatı yönetiminde sıklıkla ihtiyaç duyulan önemli bilgilere ulaşılacaktır. Elde edilen bu bilgilerin Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Müdürlüğü tarafından türün korunması ve yönetimi ile ilgili yürütülen çalışmalara bilimsel veri sağlaması, kurtlar ile ilgili hayata geçirilmesi hedeflenen tür koruma eylem planlarına önemli katkı yapması amaçlanmaktadır. Anahtar Kelimeler: Canis lupus, kurt, Populasyon durumu, Mikrosatelit DNA, Ilhaz Dağı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası